بسم الله الرحمن الرحيم

محمد بن مرتضي مشهور به محسن «قدس الله سره» از اكابر علماي اماميه در قرن يازدهم هجري است، كه در فن تفسير صاحب ذهن صافي و در علم حديث واجد درك وافي و به فيض حق تعالي، حكمت را با ايمان و عقل را با نقل و ذوق شاعري را با شم عرفان جمع نموده است.

پدرش مرتضي بن محمود نيز از اعاظم علماء و عرفاي عصر خود بوده و كتابخانه اي بس جامع و نافع داشته كه پيوسته آن را در اختيار اهل فن و فضل مي گذاشته. مرحوم فيض با آن كه مدارج عاليه علمي را به سرعت طي نموده و خود را داهيه اي عظيم بوده است، چون خبر مهاجرت مرحوم «بحراني» را به شيراز شنيد از پيشگاه پدر رخصت سفر و استفاده از محضر او طلبيد.

پدر فيض با توجه به اعتقاد و قدرت علمي كه در پسر



[ صفحه 4]



خود سراغ داشت بنا را بر استخاره گذاشته و اين آيت از قرآن مجيد راهگشاي پربركت فيض گرديد:

فلو لا نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا في الدين..

«پس چرا نرفتند از ميان هر گروه دسته اي تا دانش دين بياموزند.»

مرحوم فيض، ضمن همين سفر موفق به درك صحبت و ملازمت صدرالمتألهين شد كه بعدا به افتخار مصاهرت او هم نائل گرديد.

و او را عديلي بود حكيم و عارف و با فضيلت به نام ملا عبدالرزاق صاحب كتاب شوارق (شرح تجريد) و گوهر مراد.

صدرالمتألهين از آنجا كه به ديده حق بين در جبين اين دو دانشمند بزرگوار فروغ ايمان و نبوغ فراوان مي ديده، يكي را فيض و ديگري را فياض لقب داد.

صدريه دختر بزرگ صدرالمتألهين كه از كمال و جمال بهره اي بسزا داشته و با مزيت مزاوجت فيض فضيلتي ديگر يافته بود، روزي بر سبيل مطايبت و مزاح، پدر خود را گفت كه چرا همسرش را فيض لقب نهاده و شوهر خواهرش «بدريه» را به صيغه مبالغه «فياض» لقب داده است، با آن كه او



[ صفحه 5]



از خواهر، و شوهرش از شوهر خواهرش به سال و كمال برترند.

حكيم صدرالمتألهين فرمود: به قياس زيد عدل، كنايه از اينكه شوهر تو عين فيض است و «فيضي» بايد تا «فياضي» به وجود آيد.

مرحوم فيض حدود هشتاد سال روزگار گذرانده و با آن كه مشاغل علمي كثيري مثل درس و وعظ و امامت و قضا و مرجعيت داشته، اكثر اوقات او را مطالعه مشغول و مستغرق مي داشته، در حدود دويست و بيست مجلد كتب و رسائل و حواشي معتبر و مفيد نگاشته است.

مرحوم بحراني و مرحوم شيخ بهائي و مرحوم ميرداماد از سلسله اجازات او هستند.

عصر فيض يكي از درخشان ترين اعصار نهضت علمي اسلامي بود.

شاه عباس دوم مرحوم فيض را با احترام تمام به اصفهان آورد و امامت مسجد امام خميني (مسجد شاه سابق) را به وي تفويض كرد.

بناي تكيه ي فيض يكي از ابنيه ي بنام و پابرجاي شهر زيباي اصفهان است.

مرحوم شيخ حر عاملي صاحب كتاب وسائل الشيعه و مرحوم



[ صفحه 6]



ملا محمدباقر مجلسي و مرحوم سيد نعمت الله جزايري از او اجازه حديث داشتند.

مدرسه فيضيه قم به نام او بنياد شده و سالها است كه از مراكز علمي و انقلابي عالم تشيع است و خود وي نيز روزگاري در اين مركز علوم اسلامي به تدريس و تعليم اشتغال داشته است.

وفات فيض در سال 1901 هجري قمري در شهر كاشان اتفاق افتاد و مزارش هم اكنون مشهور و معروف به كرامات و بركات است.



[ صفحه 7]