چنانكه گذشت نام اصلي اين كتاب «التنبيهات العلية علي وظائف الصلوة القلبيه» [1] مي باشد كه به زبان عربي نوشته شده و داراي يك مقدمه و سه فصل و يك خاتمه است. كه مقدّمه كتاب درباره ي قلب و حضور قلب، و فصل اول در مقدّمات نماز و فصل دوم در مقارنات نماز و فصل سوم در مُنافيات نماز (آن چه با نماز سازش ندارد) و خاتمه در جبران خلل هاي نماز، و اسرار نمازهاي واجبه غير يوميّه است.

اگرچه ظاهراً اين كتاب فقط درباره ي نماز است نه اخلاق، ولي مطالعه كننده ي دقيق، در مي يابد كه اين دو مبحث را به هم آميخته است، از جمله درباره ي عجب و ريا بحث مفصلي ايراد نموده است، به همين جهت ما اين كتاب را در رديف كتب اخلاقي ذكر كرديم.

نسخه اي كه از اين كتاب در دسترس نگارنده است در پنجاه و هفت صفحه به قطع وزيري چاپ شده است كه با چند كتاب ديگر در يك مجلد قرار گرفته و چون براي اهل فن دانستن نام و محل اين كتابها مفيد است، لذا نام كتابها و ورسائلي را كه در متن و حاشيه قرار گرفته است ذيلا ذكر مي كنيم تا فائده تكميل گردد.



[ صفحه 126]



الف - كتاب هاي متن:

1- كشف الفوائد علاّمه حلّي در شرح فوائد العقائد خواجه نصير طوسي (صفحه4 كتاب).

2- حقايق الايمان از شهيد ثاني (بحث مفصل ايمان و كفر - ص 100 كتاب).

3- اسرار الصلوة (كتاب مورد بحث ص170).

4- كشف الريبه عن احكام الغيبه و النميمة (برطرف ساختن شك از احكام غيبت و سخن چيني از شهيد ثاني ص227 كتاب).

5- تفسير سوره ي «اعلي» از صدرالمتألهين (ص270).

6- معاني بعض الاخبار (از شيخ صدوق ص 296).

ب - حواشي

1- حاشيه بر كشف الفوائد علاّمه حلّي از محمد حسيني(ص4).

2- حشر العوالم از صدر المتأهلين (ص94).

3- رساله در تحقيق «خلق الاعمال» از صدرالمتألهين (ص146).

4- حاشيه بر كشف الريبه از محمد حسيني(ص227).

5- حاشيه بر اسرار الصلوة از ملا عبدالرسول مازندراني (ص171).

6- اجوبة السؤالات از ملاعلي نوري (ص270).

ناگفته نماند كه در ترتيب ذكر كتاب هاي چاپ شده در حواشي، فهرست اوّل كتاب منظور شده است، ولي براي مشخّص كردن محلّ آنها صفحات را ذكر



[ صفحه 127]



نموديم و نيز بايد دانست كه تمام كتب متن و حواشي كه جمعاً دوازده كتاب و رساله مي شود به جز «اجوبة السؤالات» (كه به زبان فارسي است) تماماً به زبان عربي تأليف گرديده است.

تمام اين مجلد 307 صفحه به قطع وزيري مي باشد كه در حدود 1312 ه.ق در تهران به چاپ رسيده است اينك از اوائل فصل سوم «اسرار الصلوة» شهيد چند سطري ترجمه مي كنيم:

«بدانكه درباره ي اين دو آفت نماز (ريا و عجب) وعيدهاي فراواني در قرآن و سنت آمده است كه از حد احصاء بيرون مي باشد. از جمله خداوند متعّال در قرآن مي فرمايد: «واي بر نمازگزاراني كه به جهت بي اعتنائي از نماز خود غفلت مي ورزند و رياكاري مي كنند» [2] و رسول خدا(ص) فرمود: «آتش جهنم و اهل آن از دست رياكاران فرياد مي زنند» از علّت اين امر پرسيدند فرمود: «از كثرت حرارت آتشي كه رياكاران را با آن مي سوزانند» و نيز فرمود: «روز قيامت رياكاران را به چهار نام صدا مي زنند كافر، فاسق، حيله گر و زيانكار، و مي گويند اعمال تو باطل بوده و اجري نداشته است؛ بنابر اين سهمي در آخرت نداري، تو بايد پاداش خود را از كسي كه براي خاطر او (و جلب توجّهش) عمل مي كردي دريافت كني»، نيز پيامبر اكرم(ص) فرمود: «خداوند مي فرمايد: من بي نيازترين بي نيازان هستم در شركت با ديگري، هركس عملي انجام دهد و در نيّت خود مرا با ديگري شريك سازد من نصيب خود را به ديگري مي دهم و جز عمل خالص چيزي را نمي پذيرم» و باز هم از حضرت رسول اكرم(ص) منقول است كه بهشت



[ صفحه 128]



مي گويد (به زبان حال يا قال) كه من، بربخيل و رياكار حرامم.

نگارنده گويد: درباره ي ريا و نيز درباره ي عجب، شهيد ثاني داد سخن داده است و ما به جهت رعايت اختصار به اين مقدار اكتفا كرديم و در اينجا تذكر اين نكته را ضروري مي دانيم كه بيانات شهيد در اسرار اعمال و اذكار نماز خيلي جالب توجّه است، ولي چون مشابه آنها درصفحات پيش، گذشته بود براي عدم تكرار از نقل آنها خودداري كرديم.