را روشن (طريق نوراني) در زنده كردن كتاب «احياء العلوم».

مولي محسن فيض كتاب «احياء العلوم» غزالي را تهذيب نموده و تغييراتي در آن داده و آنرا «اَلْمَحَجَّةُ الْبَيْضاءُ في اِحْياءِ الْأِحْيْاءِ» ناميده است كه دقيق ترش «في تَهْذيبِ الْأِحْياءِ» مي باشد. اين كتاب در چهار جلد چاپ شده و مقدمه اي بقلم استاد سيد محمد مشكوة دارد كه بسيار محققانه و پربار است و مطالعه آنرا به اهل فن توصيه مي نماييم.

فيض در مقدّمه اين كتاب مي نويسد؛ نظر بر اين كه كتاب «احياء العلوم» داراي مزاياي بسيار و ترتيب عالي بود و مطالعه ي آن خيلي مفيد به نظر مي آمد مصمم شدم كه آنرا تهذيب نموده و نواقص آنرا برطرف سازم، پس، روايات حضرات معصوميه(ع) را كه مورد غفلت مصنف واقع شده (و غالباً به روايات



[ صفحه 95]



غيرقابل اعتماد استناد شده) [1] .بود به اين كتاب افزودم و در موارد لزوم مطالب آنرا بر پايه هاي عقلاني استوار ساختم و از اسرار و حكمي كه از حضرات معصومين(ع) رسيده است مقداري در آن نقل كردم و زوايد كتاب را حذف نمودم (بدون آنكه ترتيبش را به هم زنم و يا در عبارات تصرفي كنم)؛ ولي بخش «آداب سماع و وجد» را كه مطابقتي با روش حضرات(ع) نداشت تماماً حذف نموده و به جاي آن بخش «اخلاق ائمه و آداب شيعه» را قرار دادم [2] و درباره ي عبادات و معاملات اسراري را كه بنظرم مي رسيد براي تكميل مطالب ذكر كردم [3] .

در اين كتاب بخش «اسرار الصلوة و مهماتها» از صفحه ي 196 جلد اوّل آغاز گرديده و تا صفحه 265 ادامه مي بابد كه در حدود هفتاد صفحه مي باشد. و اينك از احاديثي كه در اوّل اين بخش روايت شده است، به عنوان تيمن و تبرك چند حديث را ترجمه نموده و مطالعه ي كامل آنرا به عهده ي خوانندگان گرامي مي گذاريم:

در كتاب كافي از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: «رسول خدا(ص) در يكي از مسافرتها، از مركب خود پائين آمد و پنج بار سجده كرد و دوباره سوار شد. و چون از علّت آن پرسيدند فرمود: «جبرئيل پيش من آمد و بشارت هائي بمن داد و خود را موظّف ديدم كه در برابر هر بشارتي سجده



[ صفحه 96]



شكري بجاي آرم». [4] در همان كتاب از امام صادق(ع) آمده است كه فرمود: «وقتي يكي از شماها نعمت خدا را بياد آورد، شايسته است كه صورت بر خاك نهد و اگر نتوانست كه از مركب پائين آيد سر بر قربوس (كوهه قسمت جلوي) زين بگذارد و اگر آن هم ميسر نبود صورت خود را بر كف دست بگذارد و بدين شكل در برابر نعمت خدا، سپاسگزاري كند» [5] .

از امام ششم(ع) روايت كرده اند كه فرمود: «هنگاميكه بنده خدا سجده مي كند و اين قدر يا رب يا رب مي گويد تا نفس قطع شود، خداي تبارك و تعالي مي فرمايد «لبيك بنده ي من چه حاجتي داري؟» [6] .

در كتاب «من لا يحضره الفقيه» آمده است كه براي بجاي آوردنده سجده ي شكر، شايسته است كه دو ساعد (بين دست و آرنج) خود را بر زمين بگسترد [7] و در روايتي از امام صادق(ع) آمده است كه فرمود: «يكي از اسرار سجده شكر بعد از نماز واجب، سپاسگزاري بتوفيق اداي فريضه است و كمترين لفظي كه مي توان گفت سه بار «شكراًلله» است» [8] .

رسول خدا(ص) فرمود: «مقصود از وجوب نماز و حج (با مناسك آن) ياد خداست، پس اگر در قلبت عظمت و هيبت خدا نباشد ذكر تو چه ارزشي دارد؟» [9] .



[ صفحه 97]



از امام ششم روايت كرده اند كه فرمود: «وقتيكه نماز واجب بجا مي آوري سعي كن كه بموقع باشد و مانند كسي نماز بخوان كه آخرين نماز اوست و گوئي بخواندن نماز، ديگر بار، توفيق نخواهد يافت». [10] .

حضرت امام رضا(ع) از اميرالمؤمنين علي(ع) نقل مي كند كه فرمود: خوشا بحال كسي كه عبادت و نيايش را با خلوص نيّت (فقط براي خدا) بجاي آرد و قلبش با آن چه چشمش مي بيند، مشغول نگردد و شنيده هاي او خدا را از يادش نبرد و نعمت هاي ديگران باعث دلتنگي اش نگردد». [11] .

رسول خدا(ص) فرمود: «كسي كه مسجد را در روز پنجشنبه جارو كند و خاك جارو شده را اگرچه بسيار كم باشد بيرون آورد گناهانش آمرزيده مي شود» [12] و نيز فرمود: كسي كه در مسجدي چراغ روشن كند فرشتگان و حاملان عرض تا موقعي كه آثار آن روشنائي در مسجد باقي است براي وي آمرزش مي طلبند». [13] .