در هر نمازي خواندن سوره ي حمد واجب است و بدون آن نماز درست نيست [1] پس از خواندن حمد بايد يك سوره از سوره هاي قرآن قرائت گردد كه بهتر است در يكي از دو ركعت، سوره ي «قل هوالله احد» خوانده شود كه سوره ي توحيد و نيز سوره اخلاص ناميده مي شود [2] و درباره ثواب قرائت آن روايت شده است كه معادل ثواب ثلث قرآن است [3] .

چهار سوره اي را كه سجده واجب دارند نمي توان در نماز قرائت نمود كه مجموعاً سور عزائم ناميده مي شوند و عبارتند از: سوره سي و دوم (الم تنزيل) و سوره چهل و يكم (حم سجده) و سوره پنجاه و سوم (وَالّنجم) و سوره نود و ششم (علق) و اينك به ترجمه و توضيح سوره اخلاص مي پردازيم.

«قُلْ هُوَالله اَحَدٌ»: بگو (اي محمد(ص)) او خدائي است يكتا (او الله است كه يكتا است) اين سوره در جواب كساني نازل شد كه به پيامبر(ص) گفتند: خدائي كه مردم را به سوي او دعوت مي كني چگونه است و چه صفاتي دارد؟ [4] .

مقصود از كلمه «احد» نه فقط يكتائي خداست، بلكه اين معني را هم



[ صفحه 37]



مي رساند كه خدا بدون جزء است و از اجزائي مركب نشده است و حتّي صفات او هم جدا از ذاتش نمي باشد و بقول علاّمه طباطبائي رضوان الله عليه «كثرت پذير نيست، نه در خارج و نه در ذهن» [5] .

«اَللهُ الّصَمَدْ»: خداوند مقصود همه موجودات است، يعني هر موجودي روي نياز به سوي او دارد [6] و خدا بي نياز است چنانكه فرمود: «يا اَيهٌّاَ النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَي اللهِ والله هُوَالْغَنِيُّ الْحَميدُ: اي مردم شما همگي نيازمند خداييد و خدا بي نياز از همگان و ستوده است» [7] .

نمازگزار مي كوشد كه تا جائي كه ممكن است صفت بي نيازي را تحصيل كند و استغناي طبع داشته باشد و فقط خود را نيازمند خداي بي نياز بداند، در برابر احدي عزّت نفس را از دست ندهد و با وجود پابرهنگي پاي همّت بربالاي كواكب نهد و در عين نيازمندي، اعتنائي به ثروتمندان دنيا نكند، در همان حال كه اموال بي شماري را براي مصرف كردن در راه بندگان خدا در زير دست دارد، نفس مطمئنه اش به سوي درهم و ديناري گرايش نداشته باشد، جز بقدر ضرورت از دنيا توشه نگيرد و بقّيه نيروهاي خود را چه مالي و چه جاني باشد، در راه خدا، يعني پيشرفت اسلام و مسلمين بكار اندازد و چه خوش گفت شاعر:



گر به اقليم عشق روي آري

همه عالم چو گلستان بيني



و اندر آن پا برهنه قومي را

پاي بر فرق فرقدان بيني [8] .





[ صفحه 38]



كلمه ي «صمد» نشان مي دهد كه معبود نبايد نيازمند و محتاج باشد؛ بنابر اين، انسان، جانور، درخت، ستاره و... هيچكدام قابل پرستش نتوانند بود چرا كه همه نيازمند و محتاجند.

«لَمْ يَلِد و لَمْ يُولَدْ»: توليد مثل نكرده (فرزندي ندارد) و از كسي زائيده نشده است (پدر و مادري ندارد).

«عده اي از مسيحيان گفتند: عيسي(ع) پسر خدا است و يهود گفتند: عُزَير پيامبر، پسر خدا است، مشركين عرب گفتند: فرشتگان دختران خدا هستند.

آيه ي فوق تمام اين قبيل نسبت هاي ناروا را رد مي كند و خاطرنشان مي سازد كه عقيده به تثليث باطل است. انساني كه متولد مي شود معبود نتواند بود و مخلوقات خدا را به عنوان خدائي پرستش نمي توان كرد و پدر و پسر و روح القدس (اقانيم ثلاثه) را خدا دانستن عقيده درستي نيست بلكه فقط، الله خداي جهان است و هرچه جز اوست، مخلوق و آفريده ي او هستند.

«ولم يكن له كفواً احد»: و براي او حتّي يك همتا وجود ندارد.

چنانكه ديديم آيات اين سوره عقيده ي توحيد را از عقايد شرك و كفر، خالص و جدا مي سازد و به همين جهت سوره ي اخلاص نيز ناميده شده است.



[ صفحه 39]