در جامعه كل، گروه هاي متعددي وجود داشته كه مي توانند داراي هويت ها و مرزهاي فرهنگي متفاوتي باشند.

بحث تنظيم اجتماعي از چهار جهت قابل بررسي است. شكل (20)



شكل (20) ابعاد تنظيم اجتماعي



نماز (بخصوص نمازهاي جماعت و جمعه) و فرهنگ نماز باعث بروز



[ صفحه 135]



و بستر مناسبي براي تعاملات بين گروهي(«ما» و «گروه هاي» نمازگزار و اقشار و طبقات مختلف) شده و اين تعاملات باعث بروز تفاهم بين گروهي مي گردد كه خود مي تواند باعث : تكرار منظم مبادلات بين گروهي، تقويت انسجام در جامعه كل و تضعيف انسجام محلي مي شود.

تعاملات بين گروهي كه در زير سايه نماز بوجود مي آيد، مي تواند باعث:

الف. ايجاد هنجارهاي نو و جديد كه اين امر مي تواند پاسخي براي رفع نيازهاي جديد باشد؛

ب. گسترش افق هنجاري اعضاي جامعه كه اين امر باعث مي شود افراد گروه هاي مختلف همديگر را بهتر تحمل كنند؛

ج. كمك به گسترش وابستگي عاطفي افراد و تعميم تعهد دروني افراد نسبت به ديگران؛

د. بروز زمينه عيني براي تعميم و تجريد ارزشي، جهت نظام فرهنگي جامعه شود.

نتيجه چهار بند فوق، باعث هموار شدن راه براي نظارت دروني تعميم يافته و تشكل اجتماع عام مي گردد.