در بعد اثباتي نماز، نمازگزار در برخورد اثباتي با محيط با صرف انرژي فكري،جسمي و هماهنگ با ديگران (اگر بصورت جماعت باشد) حداقل،نياز معنوي(ذاتي) خود را برآورده مي سازد. در ارتباط با اين بعد، چهار وجه قابل بيان است. (رجوع كنيد به شكل(7)).



شكل(7) ابعاد اثباتي نماز



الف . موضوع نماز :

موضوع نماز در واقع عبارت از: توجه و نياز عبد به معبود،نياز مخلوق به خالق، نياز انسان به ماوراء است. نيازي كه اگر به انحراف كشيده نشده



[ صفحه 112]



باشد.در همه انسان ها وجود دارد.

ب . فعاليت در نماز (فعاليت نمازگزار) :

اين فعاليت، انجام يك سري حركات جسمي خاص،منظم و منسجم مي باشد. كه اگر بصورت جماعت برگزار شود، اين حركات توسط امام جماعت، نظم و انسجام خاصي بخود مي گيرد و با سرعت و صلابتي خاص انجام مي شود.

ج . روابط در نماز (روابط بين نمازگزاران) :

اين روابط از دو جهت قابل بررسي است. 1- وقتي نماز به صورت فرادي برگزار شود؛ در اين حالت فرد نمازگزار تحت تأثير قرار مي گيرد و ارتباط خود را با ديگران و بخصوص نمازگزاران بر اساس روابط اظهاري و ابزاري برقرار مي كند. 2- وقتي نماز به صورت جماعت برگزار شود؛ در اين حالت قبل از شروع نماز يا بعد از اتمام نماز، فرد نمازگزار بر اساس انواع روابط با ديگر نمازگزاران ارتباط برقرار مي كند. اين روابط عبارتند از: روابط گفتماني (از نوع روابط ابزاري - اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فلسفي و اعتقادي و...) روابط اجتماعي «ارتباطي» (از نوع برادري و انجمني)، روابط قدرت «سياسي» (از نوع مجاب سازي و موظف نمودن) و روابط اقتصادي (از نوع مبادله نامتقارن گرم «مانند ايثار و كمك به نيازمندان» و مبادله متقارن گرم «مانند ياري و بيمه اجتماعي بين نمازگزاران» و مبادله متقارن سرد «مانند مبادله كالا و خدمات»).



[ صفحه 113]



د . كيفيت نماز نمازگزاران :

كيفيت نمازِنمازگزار بستگي به اين دارد كه آيا شرايط صحت،قبولي و كمال را تا چه ميزان رعايت نمايد. ميزان رعايت اين شروط، بستگي به ميزان ايمان،اعتقاد،تقوا،حضور قلب و موارد ديگري در نمازگزار دارد.

بعضي از افراد كه درجه ايماني قوي ندارند و مجاهدت ها و رياضت هاي لازم را جهت نيل به تقوي انجام نداده اند، از نماز خواندن خود نشاطي حس نمي كنند؛ كه در نتيجه ، كيفيت نماز آنها بالا نيست. برعكس افرادي كه در مدت هاي زياد مجاهدت ها و رياضت هاي فراواني را تحمل نموده اند و داراي ايمان و تقواي زيادي هستند، نماز خواندن را هم صحبتي با معبود و معشوق خود مي دانند؛ از نماز خواندن لذت برده، سعي در تداوم آن دارند و علاوه بر نمازهاي واجب، نمازهاي شب و نوافل را نيز بجا مي آورند. در اين حالت نماز داراي كيفيت بسيار بالايي مي باشد.

نماز آن عزيزان و سروراني كه موقع نماز، معشوق و محبوب و يار زيبا و مطلق خود را ملاقات مي كنند طوري كه تن شريف آنها را ياراي آن ملاقات نيست و يا نماز خواندن آن بزرگواراني كه در موقع نماز تير از پايشان درمي آورند و متوجه نمي شوند مواردي از اين دست، داراي بالاترين كيفيت ممكن است.