اولاً : توجه و تأكيد اسلام برتفكر و علم، و نماز همراه با تفكر و تعقل، زمينه را براي گسترش علوم فراهم آورده و مَآلاً امكان تغيير جهت دار و اصلاح جامعه و طبيعت را افزايش مي دهد.

ثانياً: تكليف شناسي در بالاترين سطح فرهنگي مشخص كننده رابطه و وظايف انسان نسبت به خدا، خود، جامعه و جهان مي باشد.

همراه و مكمل بودن دو بند فوق الذكر با هم كه زير سايه نماز تحقق پيدا مي كند، امكان بالقوه تكامل و تعميم اخلاقي را در جامعه فراهم مي كند. انسان به عنوان موجودي ذي شعور و خلاق، متناسب با سير و درجه رشد و تكامل خود محتاج دانستن بوده، است. اين احتياج براي نمازگزاران هم مطرح بوده، مثل ساير انسان ها چهار سؤال اساسي براي او نيز مطرح بوده است. اين سؤالات عبارتند از: اين جهان چيست؟ چگونه مي توان در اين جهان جاودان ماند؟ امور مطلوب و پسنديده در اين جهان چيست؟ رابطه و نسبت انسان با آنچه وجود دارد چيست؟ (از كجا آمده ام؟ آمدنم بهر چه بود؟ وطن اصلي و نهايي من كجا است؟ تكليف من در اين جهان چيست؟). در واقع آگاهي و پاسخ به اين سؤالات است كه پايه فرهنگ يعني نظام هاي نمادين، معاني، انديشه هاي منظم و متنوع بشري را در خلال زمان تشكيل مي دهد. نماز بصورتي كامل و شيوا به سؤالات فوق پاسخ مي دهد.



[ صفحه 105]





شكل (4) انواع علقه شناخت [1] .

ميل به دانستن و شناختن به چهار صورت امكان پذير است. شكل (4)

نماز مشوق نمازگزاران براي دستيابي به انواع اين شناخت ها مي باشد.

الف . ميل به درك عقلي از جزئيات (منشاء علم تجربي) : تأكيد اسلام و قرآن بر سير و سفر در زمين و شناخت عاقبت تكذيب كنندگان راه حق و مواردي از اين قبيل، باعث درك عقلي از جزئيات مي شود. نمونه هاي آن را مي توان در بوجود آمدن و گسترش علوم تجربي در بين مسلمانان (نمازگزاران) در گذشته بيان نمود. روش تجربي كه در بين علماي مسلمان بوده، مستند به متون اسلامي است. مولاي متقيان(ع) در موارد زيادي لزوم تكيه علم را بر تجربه گوشزد فرموده است [2] .

ب . ميل به درك حسي از جزئيات (منشاء هنر) : توجه مسلمانان (نمازگزاران) به هنر معماري بكار رفته در مساجد، آهنگ وموسيقي بكار رفته در قرائت قرآن، اذان، روضه خواني، نوحه خواني، تعزيه و پرده خواني و هنر بكار رفته در سجاده، مهر و تسبيح (سبحه) و ديگر انواع هنر موجود در بين



[ صفحه 106]



مسلمانان و نمازگزاران نمونه ايي از ميل به درك حسي از جزئيات مي باشد.

ج . ميل به درك حسي از كليات (منشاء عرفان) : تعدادي از نمازگزاران به درجه اي از شناخت ميرسند كه مي توانند حقايق را با چشم ملكوتي و بصيرت الهي دريابند.

د . ميل به درك عقلي از كليات (منشاء علم تفسيري) : نظرات فلسفي، فلاسفه اسلامي و برداشت ها، تأويل و تفسيري كه نمازگزاران، مفسران و علما از قرآن، نهج البلاغه و احاديث دارند نشانه اي از اين ميل به درك عقلي از كليات مي باشد.