وقتي نماز به صورت جماعت برگزار مي شود، نقش هاي اجتماعي مختلفي (نمازگزاران، امام جماعت، مكبّر و ...) بوجود مي آيد. در اين حالت، نماز به عنوان يك سيستم، پيچيده تر مي شود. در اين وضعيت، نماز جماعت، نظامي اجتماعي مي گردد؛ چرا كه پديده اي اجتماعي و رواني است؛ هم واحدي از جامعه (وجه اجتماعي سيستم) محسوب شده و هم شامل افراد نمازگزار است (وجه رواني سيستم). وجه اجتماعي قيد شده، بعد هنجاري و وجه رواني آن، بعد شخصي آن را تشكيل مي دهد. رفتار نمازگزار هم تحت تأثير بعد شخصي و هم تحت تأثير بعد هنجاري قرار مي گيرد. بعد هنجاري، به جوانب ساختاري اشاره مي كند و بعد شخصي، جوانب فردي را شامل مي شود. بعد شخصي از عناصر: نمازگزار، شخصيت



[ صفحه 97]



نمازگزار، نيازها و پيش آمادگي هاي نمازگزار كه بر يكديگر تأثير دارند، تشكيل مي شود. بعد هنجاري از عناصر: ساختار، نقش هاي اجتماعي و الگوي انتظارات جمع نمازگزاران كه به طور متقابل با هم ارتباط دارند، تشكيل مي شود. رجوع كنيد به شكل (1)



شكل (1) ابعاد شخصي و هنجاري نماز جماعت



در نمازهاي جماعت، رفتار يك نمازگزار نتيجه تعامل الگوي انتظارات جماعت نمازگزاران با نيازها و پيش آمادگي هاي خود وي مي باشد. ايده آل ترين حالت آن است كه نمازگزار هم انتظارات نقش خود و هم نيازهاي شخصي خود را تحقق بخشد؛ و اين امر پيش نخواهد آمد مگر بين اين دو، هماهنگي لازم و كافي وجود داشته باشد.

ملاك هاي رفتار نمازگزار در نماز جماعت

مهم ترين ملاكهاي رفتار نمازگزار در نمازجماعت عبارتند از: اثربخشي در نماز، كارايي در نماز ، رضايت از نماز. رجوع كنيد به شكل(2)



شكل (2) «ملاك هاي رفتار نمازگزاران در نماز جماعت» [1] .



الف . اثربخشي در نماز ، به معناي ميزان توافق رفتار نمازگزار در نماز جماعت با انتظارات جماعت است.

ب . كارايي در نماز ، به معناي رابطه ميان رفتار نمازگزار در نماز جماعت با نيازها و پيش آمادگي هاي نمازگزار است.

ج . رضايت از نماز ، به معناي رابطه ميان نيازها و پيش آمادگي هاي نمازگزار با انتظارات جماعت است.

هرگاه ميان رفتار نمازگزار در نماز جماعت با انتظارات جماعت توافق وجود داشته باشد، اثربخشي در حد بالايي است. زماني كه ميان رفتار نمازگزار در نماز جماعت با نيازها و پيش آمادگي هاي نمازگزار هم خواني باشد، كارايي در حد بالايي است. موقعي كه ميان انتظارات جماعت با نيازها و پيش آمادگي هاي نمازگزار توافق و هم خواني وجود داشته باشد، رضايت در حد مطلوبي خواهد بود؛ در اين حالت نمازگزار تمايل شركت در نمازهاي جماعت را از خود بيشتر بروز مي دهد.



[ صفحه 99]