تأكيد بر خود حقيقي
بجا آوردن نماز براي دوري از منيّت و خودخواهي و بدست آوردن وسيله و سرمايه اي براي وصول به حضرت حق است. ضرورت دارد كه اين سرمايه و وسايل مورد شناسايي قرار گيرند. امّا براي شناخت ابزار و سرمايه اين وصول، ابتدا لازم است انواع «خود» را مورد مطالعه قرار دهيم.
در تعاليم اسلامي به دو نوع «خود» يا «من» و يا «نفس» اشاره شده است:
3 - 1 - «خود خيالي» و يا «خود مذموم»: اين «خود خيالي» يا «خود مذموم» سرچشمه ي همه ي رذايل اخلاقي و امراض روحي انسان است.توجه و علاقه به اين «خود» باعث دوري از وصول به حضرت حق مي شود. معمار بزرگ انقلاب اسلامي امام خميني (ره) مي نويسد:
[ صفحه 25]
«خودخواهي منشاء همه مفاسد است» [1] .
علامه شهيد مرتضي مطهري از اين «خود» به «من طفيلي» و يا «ناخود» ياد مي كند. [2] .
2 - 3 - «من اصيل» يا «خود حقيقي» و يا «خود ملكوتي»: اين «خود حقيقي» يا «خود ملكوتي» سرچشمه فضايل اخلاقي بوده كه عزت و كرامت آن بسيار مطلوب است و توصيه هاي فراواني درباره آن شده است. مولاي متقيان حضرت علي (ع) فرمود: «هركس احساس كرامت نفس كند، دنيا در نظرش كوچك و ناچيز مي شود.» [3] و يا امام هادي (ع) فرمود: «مَنْ هانَتْ عَلَيهِ نَفْسُهُ فَلا تَأمَنْ شَرَّهُ» اگر كسي در نزد خود خوار شد از شرّ او ايمن مباش.
بنابراين «خود حقيقي» يا «خود ملكوتي» ابزار و سرمايه حركت انسان در مسير وصول به حضرت حق بوده و منطبق با ارزش هاي والا و متعالي است، به همين جهت است كه گفته مي شود اگر كسي حقيقت نفس خود را دريابد، اين دريافت به طور مستقيم او را به دريافت خداوند سبحان مي رساند؛ زيرا «خود حقيقي» نفخه ي الهي است در وجود انسان و زماني كه حجاب ها كنار رود و حقيقت «خود ملكوتي» مورد شهود قرار گيرد، از دريچه ي آن، ذات اقدس الهي نيز در همان محدوده مورد شهود واقع خواهد شد و چون قرابت و درجات «خود حقيقي» در جريان سير تكاملي روحي متفاوت است؛ لذا هرچه مرتبه «خود حقيقي» انسان بالاتر باشد، شهود ذات اقدس الهي نيز از
[ صفحه 26]
طريق معرفت نفس و «خود حقيقي» بيشتر و كامل تر مي شود. با توجه به همين مطالب است كه در تعاليم اسلامي به «معرفت نفس يا همان معرفت خود حقيقي» به عنوان كامل ترين راه معرفت خداوندي نظر شده است.در اين مورد روايات و احاديث زيادي از معصومين گرانقدر رسيده است؛ از جمله، مولاي متقيان حضرت علي (ع) فرمود:«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ.» [4] هر كس خود را بشناسد، پروردگار خود را شناخته است. [5] .
پاورقي
[1] سرالصلوة ، امام خميني (ره)، ص68.
[2] ر.ك به فلسفه اخلاق، جلسه هفتم، خود و ناخود.
[3] غررالحكم، ص73.
[4] غررالحكم، ص625، ح301.
[5] براي اطلاع بيشتر از بحث «خودحقيقي» و «خود خيالي» رجوع كنيد به كتب فلسفه اخلاق،استاد شهيد مرتضي مطهري؛ ذكر،دفتر هفتم،شناخت انسان در تصعيد حيات تكاملي، مرحوم استاد محمدتقي جعفري؛ عدل، استاد شهيد مرتضي مطهري، بخش خود سازي؛ از سلسله مباحث معارف قرآن ،استاد مصباح يزدي؛ و ....