فعاليت هاي ياد شده؛ از قبيل درك عقلي نماز و احساس حضور در محضر حضرت حق، باعث مي شود تا انسان از رذايل دوري نمايد. «همانا نماز نهي كننده از فحشا و منكرات است» [1] ؛ همچنين موجب مي شود انسان رو به سوي فضايل اخلاقي بگذارد.

اهميت فضايل اخلاقي و تكريم آن در اسلام به حدي است كه هدف بعثت يا حداقل يكي از اهداف مكارم اخلاقي بيان شده است؛ به طوري كه پيامبر اكرم(ص) - به تعبيري كه اهل تسنن روايت كرده اند - فرمود:

بُعِثْتُ لِاُتَمِّمَ مَكارِمَ الْاَخْلاقِ و يا - به تعبيري كه شيعه روايت كرده است - فرمود:

عَلَيكُمْ بِمَكارِمِ الْاَخْلاقِ فَاِنَّ رَبّي بَعَثَني بِها كه مضمون هر دو يكي است. [2] .

به جهت همين اهميت فضايل و مكارم اخلاقي است كه در بينش اسلامي، موارد متعددي بيان شده كه بسياري از نمازها و عباداتي كه بدون توجه به اخلاق و تعميق و تكريم آن صورت مي گيرد، مقبول درگاه حضرت حق قرار نمي گيرد. «مولاي متقيان(ع) مي فرمايد:به قبولي عمل، بيش از



[ صفحه 19]



اصل عمل توجه داشته باشيد.» [3] .

اسلام عزيز براي وجود ارتباط بين نماز و عبادت با فضايل اخلاقي و تكريم آن موارد زيادي را متذكر شده كه در ذيل جهت جلوگيري از اطاله كلام به ذكر مواردي چند اكتفا مي شود.

2 - 1 - ترك كردن غيبت: «رسول اكرم(ص) فرمود:ترك كردن غيبت در نزد خداوند متعال محبوبتر است از ده هزار ركعت نماز.» [4] .

«رسول اكرم(ص) فرمود:هر كه غيبت مرد يا زن مسلماني كند، خداوند چهل شبانه روز نماز و روزه او را قبول نمي كند؛ مگر آنكه شخص غيبت شده از او درگذرد.» [5] .

2 - 2 - عدم آزار و اذيت مردم: «پيامبر اكرم(ص) فرمود:زني كه شوهر خود را مي آزارد، خداوند نمازها و كارهاي نيك او را نمي پذيرد،تا وقتي كه حق همسرش را ادا كند و او را از خود خشنود سازد،...همچنين است مردي كه همسر خود را آزار رساند...» [6] در روايت آمده است كه «رسول خدا (ص) به نماز جماعت مشغول بود، چون صداي طفلي به گوشش رسيد، نماز را زودتر به پايان برد.» [7] (تا مادر آن كودك كه در نماز جماعت حاضر بود سراغ فرزندش رود و او را آرام كند).

2 - 3 - رفق و مدارا با مردم: «رسول اكرم(ص) فرمود:پروردگارم همچنان كه مرا امر كرده است به اداي فرايض، به رفق و مدارا با مردم هم دستور داده است.» [8] .



[ صفحه 20]



2 - 4 - خيرخواهي و پاكدلي: «پيامبر اكرم(ص) فرمود:عابدترين مردم كسي است كه نسبت به همه ي مسلمين خيرخواه تر و پاكدل تر باشد.» [9] .

«امام صادق (ع) فرمود: خداوند از هيچ مؤمني عملي را نپذيرد اگر چنانچه بدخواهي برادر ايماني اش را در دل داشته باشد.» [10] .

2 - 5 - دوست داشتن و محبت كردن: « رسول گرانقدر(ص) فرمود: نظر كردن از روي محبت به برادر ايماني، عبادت است.» [11] .

«پيامبر اكرم (ص) فرمود: سوگند به آنكه جانم بدست اوست، وارد بهشت نمي شويد مگر اين كه ايمان بياوريد، و ايمان نمي آوريد مگر اينكه همديگر را دوست بداريد.» [12] .

2 - 6 - بردباري: «امام رضا (ع) فرمود: آدمي به مقام عبادت خدا نائل نمي شود تا اينكه حليم و بردبار شود.» [13] .

2 - 7 - دوري از بدگماني و سوءظن: «مولاي متقيان حضرت علي (ع) فرمود: بپرهيز از اينكه گمان را بد گرداني زيرا به راستي بدگماني عبادت را فاسد و گناه را بزرگ مي گرداند.» [14] .

8 - 2 - صدق و راستي: «امام علي (ع) فرمود: صدق و راستي محكمترين پايه ايمان است.» [15] .

2 - 9 - دوري از گناه: «خداي متعال به حضرت داوود (ع) فرمود: چه بسيار ركعت هاي طولاني كه نمازگزار با گريه و خشوع بجا آورده است اما نزد



[ صفحه 21]



من به فتيلي نمي ارزد، چون وقتي كه به قلب او نظر كرده،مي بينم پس از آن كه از نمازش فارغ شد، و زني با او خلوت و خود را بر او عرضه كند، او را اجابت كرده، مرتكب گناه خواهد شد. و اگر مؤمني با او معامله كند به او خيانت خواهد كرد.» [16] .

«اگر روزه همراه با غيبت و چشم چراني و خوردن مال حرام باشد، بي ثمر است؛ نماز هم بايد همراه با ترك اين گناهان باشد، وگرنه نماز نيست.» [17] .

2 - 10 - دوري از خشم: «پيامبر اكرم (ص) فرمود: هرگاه يكي از شما خشمگين شد وضو بگيرد تا خشم او فرونشيند.» [18] .

امام صادق (ع) فرمود: هركه با حالت خشم و كينه به پدر و مادرش نگاه كند، خداوند نمازش را قبول نخواهد كرد، گرچه آنها به او ستم كرده باشند.» [19] .

2 - 11 - رعايت حال مردم: «هرگاه رسول خدا (ص) مشغول نماز بود و كسي نزد آن حضرت مي رفت نمازش را زودتر سلام مي داد و مي پرسيد: آيا حاجتي داري؟ و آن گاه كه خواسته اش را برآورده مي كرد، دوباره به نماز مي ايستاد.» [20] .

2 - 12 - دوري از حرام: «پيامبر اكرم (ص) فرمود: ذكر و ياد خدا آن است كه هرگاه انسان در برابر حرام قرار گرفت از خدا بترسد و آنرا ترك نمايد.» [21] .

«پيامبر اكرم (ص) فرمود: نماز حرامخواران، مثل بناي ساختمان بر ريگ است.» [22] .



[ صفحه 22]



2 - 13 - معطر و خوشبو بودن: «امام صادق (ع) فرمود: يك ركعت نماز كه انسان با بدن و لباس معطر و خوشبو بخواند، برتر است از هفتاد ركعت نمازي كه بدون استفاده از عطر و بوي خوش خوانده است.» [23] .

14 - 2 - داشتن اخلاق نيكو: يكي از بانوان مسلمان، روزها روزه مي گرفت و شب ها در نماز و عبادت بسر مي برد؛ اما بد اخلاق بود و با زبانش همسايگان خود را مي آزرد. شخصي به محضر رسول خدا (ص) شرفياب شد و از اين بانو تمجيد كرد كه او با نماز و روزه سروكار دارد و تنها داراي يك عيب است و آن اين است كه بد اخلاق است و با زبانش موجب اذيت و ناراحتي همسايه ها مي شود. «پيامبر (ص) فرمود: در چنين زني، خيري نيست. او اهل دوزخ است.» [24] «رسول اكرم (ص) فرمود: كامل ترين مؤمنان در ايمان، خوش خلق ترين آنانست.» [25] .

2 - 15 - حفظ ناموس مردم: «خداي سبحان به حضرت داوود (ع) فرمود: چه بسا عبدي كه نماز مي خواند و من آن نماز را به صورتش مي زنم و بين خود و صدايش حجاب قرار مي دهم، مي داني چنين عبدي كيست؟ اي داوود! آن نمازگزار كسي است كه به ناموس مردم مؤمن زياد با ديد گناه نگاه مي كند و [همچنين] به خودش مي گويد: اگر صاحب قدرتي شدم گردن مردم را مي زنم آن هم به ستم.» [26] .

2 - 16 - آشتي دادن مردم با يكديگر: «حضرت علي (ع) در وصيت به امام حسن (ع) و امام حسين (ع) فرمود: من از جد شما (پيامبر اكرم (ص))



[ صفحه 23]



شنيدم كه مي گفت:آشتي دادن ميان مردم بهتر است از نماز و روزه ساليان.» [27] .

2 - 17 - دوري از ريا: در قرآن كريم، خداوند سبحان مي فرمايد: «واي بر نمازگزاراني كه ... ريا و خودنمايي كنند...» [28] .

«رسول خدا (ص) فرمود: عملي كه به مقدار ذره اي ريا در آن باشد خداوند آنرا نمي پذيرد.» [29] .

در رساله توضيح المسائل امام خميني (ره) آمده: «انسان بايد فقط براي انجام امر خداوند عالم نماز بخواند، پس كسي كه ريا كند يعني براي نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است؛ خواه فقط براي مردم باشد، يا خدا و مردم هر دو را در نظر بگيرد. [همچنين مي فرمايد:] اگر قسمتي از نماز را هم براي غير خدا بجا آورده، نماز باطل است، چه آن قسمت، واجب باشد مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد مانند قنوت؛ بلكه اگر تمام نماز را براي خدا بجا آورد ولي براي نشان دادن به مردم در جاي مخصوص مثل مسجد، يا در وقت مخصوص مثل اول وقت، يا به طرز مخصوص، مثلا با جماعت نماز بخواند، نمازش باطل است.» [30] .

2 - 18 - درس كرم : «رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه يكي از شما بخواهد دعا كند؛ دعايش را عموميت دهد و همه را دعا كند؛ زيرا اين كار دعا را زودتر مستجاب مي كند. و نيز فرمود: كسي كه با جمعي نماز بخواند و تنها براي خود دعا كند و آنان را فراموش نمايد، به آنان جفا كرده است.» [31] .



[ صفحه 24]



2 - 19 - توجه به نيازمندان: «امام صادق (ع) فرمود:نماز كساني كه نسبت به برهنگان و آوارگان جامعه بي تفاوتند،قبول نيست.» [32] .

2- 20 - پرداخت زكات و خمس: «نماز آنان كه زكات مال خويش را نمي دهند، پذيرفته نمي شود.» [33] .

«رسول اكرم (ص): نماز بدون (پرداختن) زكات قبول نيست.» [34] .

«اگر لباس و مكان نمازگزار با پولي تأمين شده باشد كه خمس و يا زكات آنرا پرداخت ننموده است، آن نماز باطل است.» [35] .