او در ارشاد گويد: اي برادر همانا عارفان به خدا و مردان فاضل متهجد در به دست آوردن و تحصيل رضاي خدا تمام شبهايشان به ذكر خدا سرگرمند و لذت مي برند از ذكر خدا، و در حركتند مابين نماز نافله و خواندن قرآن و تسبيح و طلب آمرزش و دعا و تضرع و زاري و ابتهال و گريه از خوف خدا، شب را نمي خوابند مگر اين كه خواب بر آنان غلبه كند، بدنهايشان آسايش و راحتي ندارد، اينان رجال نيك و شايسته اند اگر آنان را بستايي و تعريف كني آيا ستودن اين است كه شب از خوف خدا به دروغ عذرخواهي كني كه چرا قيام در شب و شب زنده داري نكردي، عذرت اين است كه ناتوان و ضعيف هستم، روز زحمت كشيده ام شب خسته ام سرم درد مي كند، زمستان سرد است، تابستان گرم، اينها همه عذرهاي دروغي است، دليلش اين است كه اگر سلطاني ديناري يا لباسي به تو بدهد و بگويد بر در كاخ من شبها تا صبح پاسداري كن مي پذيري، بلكه اگر بگويد: مسلح شو در پيش من و با دشمن من پيكار كن، از اين سخن استقبال مي كني، و جان عزيزت را فداي سلطان مي كني، و چقدر انسانهائي كه درهمي اجرت مي گيرند براي دشتباني زراعت و غير زراعت و تمام شب تا صبح بيدارند و شب زنده داري براي پول مي كنند در شدت سرما يا گرما، و اگر اراده ي سفر كني تمام شب را براي حفظ تجارت و بازرگانيت بيداري، در اين جا عذري نداري، اما براي پروردگارت عذرها مي تراشي، بهترين دليل بر عذر دروغين تو است و بر ضعف يقين تو، خدا مطيعين را وعده ي بهشت داده، اما تو در اين جا اطاعت و پيروي از نفست كردي و پيروي از شيطان نمودي، با اين كه خدا تو را از پيروي و اطاعت



[ صفحه 217]



شيطان برحذر داشته و ترسانده است، و فرموده است: (إن الشيطان لكم عدو فاتخذوه عدوا إنما يدعوا حزبه ليكونوا من أصحاب السعير) [1] .

همانا شيطان دشمن شما است او را دشمن خود حساب كنيد و همانا دار و دسته اش را مي خواند تا شما را اصحاب جهنم قرار دهد.

و نيز خداي عزوجل فرموده: (الشيطان يعدكم الفقر و يأمركم بالفحشاء و الله يعدكم مغفرة منه و فضلا) [2] .

شيطان شما را به سوي فقر برمي گرداند و دستور گناه به شما مي دهد ولي خدا به شما وعده ي آمرزش و برتري مي دهد.

اي برادر برحذر دار و بترسان نفس خود را از خواب طولاني، عبادت كن پروردگارت را تا به مراد خود برسي.

چه خوب سروده است بعضي از زاهدان:



حبيبي تجاف عن المسا

خوفا من الموت و المعاد



من خاف من سكرة المنايا

لم يدر ما لذة الرقاد



قد بالغ الزرع منتهاه

لابد للزرع من حصاد



دوست من فاصله بگير از بستر خواب - از ترس مرگ و رستاخيز.

كسي كه از تلخي جان كندن بترسد - او لذت خواب را نخواهد دانست.

هنگام درو زراعت رسيده است - ناچار است كه زراعت درو شود.

بيدار شو اي برادر كه بيشتر عمر تو در غفلت و بي خبري و خواب سپري



[ صفحه 218]



شده، بهره ي خود را از نماز شب فراموش مكن، در باقيمانده ي عمر تا پايان كارت پاياني نيك و خوب باشد، غنيمت بشمار فرصت را، غافل مشو كه پشيمان مي شوي، از سر بگير آن چه را كه از عمرت ضايع و تباه كرده اي، به حال خود گريه كن و اشك بريز هنگامي كه شايسته ي شب زنده داري نيستي كه بيايي به درگاه پروردگار، و خواب را رها كني، زيرا اگر تو شايستگي براي شب زنده داري داشتي ترا از خواب بيدار مي كرد، سرعت كنيد، عجله كنيد پيش از آنكه عمر تمام شود؛ زيرا كه دنيا كشت زار آخرت است، به همان اندازه كه در دنيا كشت كنيد در آخرت درو خواهيد كرد، همانا خداوند متعال فرمان سبقت و پيشي به طاعت و پيروي داده است، فرموده:

(و سابقوا إلي مغفرة من ربكم و جنة عرضها كعرض السماء و الأرض أعدت للذين آمنوا بالله و رسله) [3] .

(و سارعوا إلي مغفرة من ربكم و جنة عرضها السموات و الأرض أعدت للمتقين) [4] .

سرعت كنيد به سوي مغفرت و آمرزش از طرف پروردگارتان و به سوي بهشتي كه پهناي آن به اندازه ي آسمانها و زمين است، مهيا شده است براي كساني كه ايمان به خدا و رسولش آورده اند.

اگر كسي بخوابد و عبادت نكند قسمتي از شب را امتثال امر خدا و فرمانبرداري او را نكرده، از نظر سرعت و مغفرت و ورود به بهشت پهناوري كه خدا براي



[ صفحه 219]



جهانيان آماده كرده، بدان كه اگر كسي تمام شب را بخوابد دليل بر آن است كه در روز گناه بزرگي كرده، خدا او را مجازات كند، و از درگاهش او را براند، و از دوستي و همراهي عابداني كه دوستان خدايند جدا كرده، اگر خوابيده از نماز شب و بداند كه چه ثواب و أجر بزرگي از او فوت شده گريه ي او به حال خودش طولاني شود.

از ابن مسعود روايت شده: در بدبختي و بيچاره گي مرد همين بس كه شب را بخوابد در آن شب دو ركعت نماز نخواند و تا صبح يادي از خدا نكند.

من مي گويم: اي برادر بر تو باد به شب زنده داري و تهجد، خود را فداي خواب نكن، و خواب زياد سبب مي شود كه تحصيل زاد و توشه ي سفر آخرت و درجات عاليه را از دست دهي، عذر نفس را براي ترك شب زنده داري مپذير كه عذرها كاذبه و دروغ است چنانكه در سابق اشاره شد. [5] .