چرا عبادت و قيام و سجود را اختصاص به شب داده؟ براي اين كه عبادت در شب زحمت و مشقتش بيشتر است، جهت ديگر اينكه عبادت در شب از ريا به دور است، شب آنان بهترين شبها است، زيرا كه به خداي خويش خلوت مي كنند، چون هيچ مانع و رادعي ميان آنان و پروردگارشان نيست، معني آيه اين است كه شب زنده داري مي كنند براي پروردگارشان به نماز و سجده، و قيام كنندگانند در حالي كه جوياي ثوابند از پيشگاه پروردگارشان، پس هنگام سجود، سجده و هنگام قيام به پا مي ايستند. [1] .

پس از آنكه خداوند روش و سيره بندگان خاص را در روز بيان كرد از دو بعد يكي اين كه فروتن و متواضعند و آزارشان به كسي نمي رسد كه آيه ي (و عباد الرحمن الذين يمشون علي الأرض هونا) [2] بر تواضع و فروتني آنان دلالت مي كند يعني بندگان خدا آنانند كه بي تكبر و آزار روي زمين راه مي روند، دوم



[ صفحه 63]



تحمل كردن آزار و اذيت مردم كه آيه (إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما) بر آن دلالت دارد، يعني هرگاه با مردمان نادان روبرو مي شوند بر آنان سلام و درود مي فرستند، بعد از بيان احوال روزشان با خلق، حالات شبهايشان را با خالق بيان مي كند كه شب زنده داري به ركوع و سجود و تلاوت قرآن مي كنند و با خداي خويش خلوت كرده، ارتباط برقرار مي كنند، در اين بيتوته و شب زنده داري اختلاف شده، بعضي گفته اند: اگر اندك چيزي از قرآن در نماز بخوانند مسلم شب زنده داري كرده اند در حال سجود و قيام، گروهي گفته اند: اگر دو ركعت نماز بعد از مغرب و چهار ركعت بعد از عشاء آخر بخوانند بيتوته كرده اند، ولي سزاوار اين است كه از آن تعبير شود به شب زنده داري، و گروهي گفته اند: شب زنده داري مي كنند با ايستادن سر پا و فرش مي كنند چهره هايشان را بر زمين در حالي كه اشكهايشان بر آن چهره ها جاري از خوف و بيم پروردگار است. [3] .

عبدالله ابن عباس فرموده: هر كس در شب دو ركعت نماز يا بيشتر به جا آورد از آنان باشد كه خدا در اين آيه وصفشان را فرموده.

و بعضي گويند: مراد از اين نماز نافله هاي مغرب و عشاء است، ولي اقرب آن است كه هر كس بعضي از شب يا تمام شب را بيدار باشد و براي رضاي خدا يك نماز بگذارد چه در ساعت اول شب يا آخر آن در اين آيه داخل است خواه پس از آن قرآن بخواند يا ساجد و قائم باشد يا نباشد. [4] .



[ صفحه 64]