مقام محمود چنانچه از لفظش پيداست معني وسيعي دارد كه شامل هر مقامي كه در خور ستايش باشد مي شود، ولي مسلم در اينجا اشاره به يك مقام ممتاز و فوق العاده اي است كه براي پيغمبر صلي الله عليه و اله در سايه ي عبادتهاي دل شب و نيايشهاي سحر حاصل شده، معروف در ميان مفسران چنانكه سابقا گفته شد اين است كه مقام منيع شفاعت است، اين تفسير در روايات فراوان نيز وارد شده است.

در تفسير عياشي از امام صادق عليه السلام مي خوانيم كه در تفسير جمله ي (عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا) فرمود: «هي الشفاعة»

اين احتمال نيز وجود دارد كه مقام محمود همان نهايت قرب به پروردگار است كه يكي از آثارش شفاعت كبري باشد، اگر چه مخاطب پيغمبر است ولي از يك نظر مي توان حكم آن را عمومي و همگاني كرد و گفت: همه ي افراد با ايمان كه برنامه ي الهي روحاني تلاوت قرآن و نماز شب را انجام مي دهند سهمي از مقام محمود خواهند داشت، و به ميزان عمل و كاركرد خود به بارگاه قرب پروردگار راه خواهند يافت، و به همان نسبت مي توانند شفيع و دستگير واماندگان از ره شوند؛ زيرا مي دانيم هر مؤمني در شعاع ايمان خود از مقام شفاعت برخوردار است، ولي



[ صفحه 43]



مصداق اتم و اكمل اين آيه شخص پيامبر صلي الله عليه و اله است. [1] .



اي ذات تو در كون مقصود وجود

نام تو محمد و مقامت محمود



مقام محمود مقام شفاعت عامه است براي اهل محشر كه اولين و آخرين براي آن رشك مي برند، زيرا هر يك از انبياء از شفاعت فرار مي كنند و كار شفاعت را به يكديگر محول مي كنند، سرانجام خدمت حضرت رسول صلي الله عليه و اله براي شفاعت مي آيند آن حضرت از آنان مي پذيرد و شفاعت مي كند، شفاعت آن حضرت در پيشگاه خداوند پذيرفته مي شود، از صاحب فتوحات نقل شده كه مقام محمود مقامي است كه مرجع جميع مقامات است و منظر تمام اسمهاي الهي است و آن مخصوص حضرت محمد صلي الله عليه و اله است. [2] .

في التوحيد عن أميرالمؤمنين عليه السلام في حديث يذكر فيه أهل المحشر ثم يجتمعون في موطن آخر يكون فيه مقام محمد صلي الله عليه و اله، و هو المقام المحمود فيثني علي الله تبارك و تعالي بما لم يثن عليه أحد قبله ثم يثني علي كل مؤمن و مؤمنة يبدأ بالصديقين و الشهداء ثم بالصالحين فيحمده أهل السموات و أهل الارض، فذلك قوله عزوجل: (عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا) فطوبي لمن كان له في ذلك اليوم حظ و نصيب، و ويل لمن لم يكن له في ذلك اليوم حظ و نصيب [3] .

از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده در حديثي كه در آن يادآوري كرده كه اهل محشر جمع مي شوند در جائي كه در آن مقام محمود پيامبر صلي الله عليه و اله



[ صفحه 44]



است، پس ستايش بر خداي تبارك و تعالي مي كند به طوري كه هيچ كس را چنان ستايشي نكرده اند، بعد ستايش مي كند هر مؤمن و مؤمنه اي را، اول ستايش را از راستگويان و شهدا و شايستگان شروع مي كند، سپس ستايش پيامبر را اهل آسمانها و زمين مي كنند، اين است معني قول خداي تعالي: (عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا) پس خوشا به حال آن كس كه براي اوست در آن روز بهره و نصيبي، و واي بر آن كس كه در آن روز حظ و نصيبي براي او نيست.

عن ابن عباس قال: قال رسول الله صلي الله عليه و اله لعلي عليه السلام: «يا علي شيعتنا هم الفائزون يوم القيامة، فمن أهان واحدا منهم فقد أهانك، و من أهانك فقط أهانني، و من أهانني أدخله الله تعالي نار جهنم خالدا فيها، يا علي و بئس المصير، يا علي أنت مني و أنا منك، روحك من روحي، و طينتك من طينتي، و شيعتك خلقوا من فضل طينتنا، فمن أحبهم فقد أحبنا، و من أبغضهم فقد أبغضنا، و من عاداهم فقد عادانا، و من ودهم فقد ودنا، يا علي إن شيعتك مغفور لهم علي ما كان فيهم من ذنوب و عيوب، يا علي أنا الشفيع لشيعتنا غدا إذا قمت مقام المحمود فبشرهم بذلك، يا علي شيعتك شيعة الله و أنصارك أنصار الله و أولياؤك أولياء الله و حزبك حزب الله، يا علي سعد من تولاك و شيعتي، يا علي إن لك كنزا في الجنة و أنت ذو قرنيها».

از ابن عباس روايت شده كه پيامبر صلي الله عليه و اله فرمود: اي علي شيعيان ما روز قيامت نجات يافتگانند، پس هر كس يكي از شيعيان را توهين كند يكي از ايشان را بي احترامي و توهين كند اهانت به تو كرده، و هر كس به تو بي حرمتي كند به من جسارت كرده، و هر كس نسبت به من بي حرمتي كند خداوند او را براي هميشه در آتش جهنم اندازد و بد جايگاهي است جهنم، يا علي تو از مني من هم از توام، روح



[ صفحه 45]



تو از روح من است، سرشت و طينتت از سرشت من است، شيعيان تو از زيادي سرشت و طينت ما آفريده شده اند، هر كه آنان را دوست دارد مرا دوست داشته است، و هر كس آنان را دشمن دارد مرا دشمن داشته، يا علي همانا شيعه ي تو آمرزيده شده است عيبشان پوشيده، يا علي من فردا شفيع شيعيان توام هنگامي كه در مقام محمود بايستم، آنان را به اين شفاعت بشارت بده، اي علي شيعه ي تو شيعه ي خدا و يار تو يار خداست و حزب و گروه تو حزب و گروه خدا است، اي علي خوشبخت كسي است كه تو را دوست دارد، و بدبخت و شقي است آن كه ترا دشمن دارد، يا علي براي تو گنجي است در بهشت و تو صاحب دو قدرتي در بهشت. [4] .

بعضي گويند مراد از گنج محسن است، اما قرن در روايت به معني شاخ است، زيرا كه شاخ مركز قدرت حيوان است، در اصطلاح عرب كساني را كه مي خواهند مقتدر و نيرومند معرفي كنند مي گويند صاحب قرن، در اين روايت علي را صاحب قدرت بهشت معرفي مي كنند.

و اما قول ديگر آن است كه مقام محمود همان جا است كه لواي مهر را به دست آن حضرت مي دهند و تمام پيامبران از آدم و غير او زير سايه ي لواي آن حضرت باشند.

و قول ديگر اين است كه مقام محمود جائي در عرش است براي آن حضرت. [5] .