(و من الليل فتهجد نافلة لك عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا) [1] .

تهجد از ماده «هجد» «هجود» در اصل چنانكه راغب در مفردات مي گويد: به معني نوم و خواب است ولي هنگامي كه به باب تفعيل برده شود به معني از ميان بردن خواب است و انتقال به حالت بيداري است، ضمير در «فتهجد» به قرآن برمي گردد، يعني قسمتي از شب را بيدار باش و قرآن بخوان، ولي اين كلمه بعدا در



[ صفحه 40]



لسان شرع به معني نماز شب به كار رفته، و متهجد به كسي مي گويند كه نماز شب بخواند، پس از يادآوري نمازهاي پنجگانه ي واجب اضافه مي كند كه پاسي از شب را از خواب برخيز و قرآن بخوان (و من الليل فتهجد) مفسران معروف اسلامي اين تعبير را اشاره به نماز شب كه در فضيلت آن رواياتي بي شمار وارد شده، دانسته اند كه هر چند آيه تصريح در اين مسأله ندارد ولي با قرائن مختلفي كه در دست است اين تفسير روشن به نظر مي رسد، پس مي گويد اين يك برنامه اضافي است براي تو علاوه بر نمازهاي واجب (نافلة لك) بسياري از اين جمله استفاده كرده اند كه نماز شب بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و اله واجب بوده است؛ زيرا كه نافله به معناي زياده است، اشاره ي بر اين است كه اين فريضه اضافي مربوط به تو است، بعضي ديگر را عقيده بر اين است كه نماز شب بر پيامبر صلي الله عليه و اله قبلا واجب بوده به قرينه ي آيات سوره ي مزمل، سپس آيه ي فوق آن را نسخ كرده، و مستحب بودن آن را اعلام كرده، ولي اين تفسير ضعيف به نظر مي رسد؛ زيرا كه نافله به معناي مصطلح امروزي (يعني نماز شب مستحب) بلكه به معناي زياد و اضافه است، و مي دانيم نماز شب هرگاه بر پيامبر واجب باشد اضافه ي بر واجبات روزانه است، در پايان آيه نتيجه ي اين برنامه ي الهي روحاني صفابخش را چنين بيان مي كند: باشد كه در پرتو اين عمل خداوند تو را به مقام محمود برانگيزاند (عسي ان يبعثك ربك مقاما محمودا) [2] بي شك مقام محمود مقام برجسته اي است كه ستايش برانگيز است؛ زيرا كه محمود از ماده ي حمد است، و از آن جا كه اين كلمه به طور مطلق آمده است شايد اشاره به اين باشد كه ستايش



[ صفحه 41]



همگان از اولين و آخرين متوجه باشد، از روايات اسلامي چه از طريق شيعه و چه سني مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت كبري تفسير كرده اند زيرا كه بزرگترين شفيع در عالم ديگر پيغمبر صلي الله عليه و اله است.