با اين كه خداي تعالي هميشه شنوا و بيناست، روز و شب، و گاه و بيگاه، چرا استغفار را به وقت سحر موكول كرد؟ زيرا كه در آن ساعت هنگام جود و بخشش عام و فيض تام است، و هنگام ظهور نور جلال خداي تعالي است در دل، و نيز



[ صفحه 38]



هنگام سحر گواراترين وقت خواب است، پس هنگامي كه بنده از لذت خواب صرف نظر كرده و به عبادت و بندگي رو آورد طاعت بندگيش كامل مي شود.

جهت ديگري كه استغفار را تخصيص به وقت سحر داده اين است كه تير دعا در آن هنگام به هدف اجابت مي رسد، زيرا كه عبادت در اين وقت مشقت و زحمتش بيشتر است و بر نفس گرانتر است، يعقوب پيامبر كه فرمود: «سأستغفر» به زودي براي شما طلب آمرزش مي كنم، دعا را خواست تا وقت سحر به تأخير اندازد، علاوه ي بر اينها وقت سحر مانع و رادعي ندارد، خلوتگاه راز است، ريا و خودنمائي در آن ساعت وجود ندارد، از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت شده: فرشته اي در ثلث آخر شب به آسمان دنيا مي آيد و مي گويد: آيا كسي است در اين ساعت دعا كند تا به اجابت رسد، كسي است در اين هنگام طلب آمرزش كند در اين دل شب تا خدا او را بيامرزد.

قال لقمان لابنه: يا بني لا تكونن أعجز من هذا الديك يصوت بالأسحار و أنت قائم علي فراشك. [1] .

پسرم از اين خروس ناتوانتر مباش كه در سحرگاهان فرياد مي كشد و تو در بسترت خوابيده اي.

در اين كلام نكوهشي است به كساني كه بي خبر و غافلند از دعا و تسبيح پروردگار و از سئوال و استغفار در حالي كه حيوانات و نباتات و اهل آسمانها كارشان دعا است انسان سزاوارتر است كه مشغول و سرگرم دعا و تسبيح باشد به خصوص هنگام سحر و ساعات آخر شب، در آن هنگام كه آرامش و صفاي خاصي



[ صفحه 39]



همه جا را گرفته، در وقتي كه بي خبران در خواب عميقي فرو رفته اند و غوغاهاي جهان مادي فرو نشسته و طبعا توجه خاصي به ارزشهاي اصيل هستي در سر انسانها و قلب زنده دلان پيدا مي شود، به ياد خدا به پا مي خيزند، و در پيشگاه با عظمتش استغفار و طلب آمرزش مي كنند، محو پرتو نور جلال پروردگار مي شوند، و تمام وجودشان زمزمه ي توحيد دارد (و المستغفرين بالأسحار) [2] .

و في الفقيه و الخصال عنه عليه السلام: «من قال في وتره إذا أوتر: أستغفر الله و أتوب إليه سبعين مرة و هو قائم مواظب علي ذلك حتي تمضي له سنة كتب الله عنده من المستغفرين بالأسحار و وجبت له المغفرة من الله تعالي» [3] .

و از آن حضرت روايت شده كه هر كس در نماز وترش هفتاد بار بگويد: استغفر الله و اتوب اليه و مواظبت بر اين ذكر نمايد تا يك سال خداوند او را در پيشگاهش از استغفار كنندگان در سحر بنويسد و آمرزش را بر او واجب كند از طرف خداي تعالي.