سخنراني آقاي دكتر گلزاري



[ صفحه 107]



بسم الله الرحمن الرحيم

اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم

و اهلك اعدائهم من الجن و

الانس من الاولين و الاخرين

موضوع صحبت بنده نقش نماز در استحكام خانواده است. همان طوري كه بعدا به عرض خواهد رسيد، مطلب در اين زمينه بسيار است، البته كارهاي تحقيقاتي و بخصوص تحقيقات ميداني هم در اين زمينه صورت گرفته است كه ان شاءالله به قول حاج آقا قرائتي جرقه اي باشد براي اينكه ديگر برادران و خواهران صاحب نظر در اين زمينه كارهاي دقيقتري را پي بگيرند.

مسئله خانواده، جزو مسائل بسيار مهم اجتماعات بشري است. يعني اينكه سلامت يك جامعه، استحكام يك اجتماع بزرگ انساني، به استحكام خانواده هايي كه آن اجتماع را تشكيل مي دهد؛ بستگي دارد. يك خانواده بسامان و مستحكم، باعث رشد استعدادهاي فراوان انسان و از طرف ديگر قوام و پايداري ارزشهاي اصيل انساني در جامعه است. به جرأت مي توان گفت، كه هر جامعه اي كه خانواده در آن محكم باشد؛ هم خوب تشكيل مي شود. هم دوام خوبي مي تواند داشته باشد و از پايداري نسبي برخوردار شود، آن جامعه هم از



[ صفحه 108]



نظر اخلاقي و هم از نظر مشكلاتي كه در مقابل فشارهاي داخلي و خارجي دارند مصونيت پيدا مي كند. به همين دليل يكي از مهم ترين شاخص هاي بحران تمدن غرب و جهان معاصر، سستي خانواده هاست. افزايش طلاق در جوامع صنعتي و در يك كشور مدعي تمدن و صنعت، مثل آمريكا مي بينيم از هر دو ازدواج يكي به طلاق منتهي مي شود. يا در كشورهاي اروپايي، آمار طلاق همين اندازه است و در بعضي از كشورها بالاتر هم هست و نگراني جدي يي است كه دست اندركاران مسائل انساني در سالهاي اخير نسبت به خانواده پيدا كرده اند. سال 1994 به عنوان سال جهاني خانواده مطرح شد و مقالات و تحقيقات بسياري كه در مورد خانواده و عوامل پايداري خانواده و طلاق و بحرانهايي كه در داخل خانواده وجود دارد؛ منتشر شده است، مؤيد اين نكته است و اگر بخواهيم، فرد و جامعه سالمي داشته باشيم، بايد خانواده ي محكمي داشته باشيم. البته عوامل استحكام آن را به جاي خودش بحث خواهيم كرد. از نظر بينش اسلامي خانواده يكي از آيات بزرگ خدا است. خداوند در سوره مباركه روم وقتي كه در كنار عظمت هايي كه در عالم تكوين وجود دارد آيات خودش را بررسي مي كند، از خلقت آسمان و زمين و رعد و برق و باران و آنچه كه در عالم خلقت هست، به عنوان آيه اشاره مي كند. به يكي از مهم ترين آيات كه در مورد خانواده و تشكيل خانواده است؛ هم اشاره مي كند: و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم مودة و رحمة ان في ذلك لايات لقوم يتفكرون.

به همين دليل چون خانواده جزو آيات بزرگ خدا است: هيچگاه از بين نمي رود، ولي تضعيف مي شود. اما برخلاف نظر بعضي از جامعه شناسان تندرو غربي يا مكاتبي مثل ماركسيسم و ديدگاههاي افراطي در زمينه آزاديهاي جنسي، خانواده چون آيت خدا است به هر صورت خداوند آن را حفظ مي كند.



[ صفحه 109]



قدمت خانواده نه تنها به قدمت انسان است، بلكه قديمي تر از انسان است. يعني اصولا در بينش اديان الهي انسان با خانواده روي زمين آمده است. محققان جامعه شناس و مردم شناس بررسي كرده اند و هيچ جامعه اي را نتوانستند، نشان بدهند كه خانواده در آن جامعه نباشد و فقط افراد باشد، به گونه اي غير از چهارچوب خانواده كنار همديگر زندگي بكنند.

پيامبر بزرگوار اسلام، محبوب ترين بناي عالم هستي را خانواده مي داند و بزرگاني مثل صاحب محجة الابيضاء بيش از هشت فايده و عملكرد براي خانواده برمي شمارند كه از دقيق ترين و غني ترين تحليل هاي جديد روانشناسي راجع به فايده خانواده است. خداوند خواسته با تشكيل خانواده نسل بشر باقي بماند و تحقق پيدا كند. اراده خداوند بر اين است كه خانواده باعث افزايش و حفظ تقواي انسان مي شود. احساس همدردي، انس و عاطفه در خانواده پيدا مي شود و نياز جدي انسان به انس و محبت در آنجا ارضاء مي شود. تعادل و ياري و حمايتهاي درون خانوادگي و فاميلي در ازدواج جزو مسائل مهمي است كه اين روزها براي مقابله با فشارهاي رواني و استرسها از آن بحث مي شود و حمايتهاي اجتماعي با خانواده محقق مي شود. نيازهاي اساسي و غريزي انسان و نياز به راحتي ها و امكانات در خانواده به وجود مي آيد. و مهم تر از همه انسان با خانواده مي تواند فرزندان صالحي را تربيت بكند. و تمدن انساني را ادامه بدهد. به همين دليل است كه باز مي بيند راجع به ازدواج در بينش اسلامي سفارش بسيار داريم: «اذا تزوج الرجل احرز نصف دينه» نصف دين انسان، و در جايي نصف تقواي انسان و در جايي حتي دو سوم تقواي انسان با تشكيل خانواده محقق مي شود. انسان با ازدواج علاوه بر دوري از گناهان، مسئوليت پذير مي شود و به يك رشد و پختگي مي رسد و در همه ابعادش (معمولا يك انسان سالمي كه ازدواج مي كند) از هواي نفس دور مي شود. اين



[ صفحه 110]



است كه در روايت داريم: «اكثر اهل النار العزاب» بيشتر جهنمي ها عزب ها هستند، باز نشان مي دهد، اگر بخواهيم، انسانهايي را تربيت بكنيم كه جهت گيري آنها به سوي بهشتي شدن باشد و دور از جهنم دنيا و آخرت دور باشد، بايد ازدواج بكند. امروز باز ثابت شده كه انسانهاي مجرد بيشتر در معرض بيماريهاي رواني، انحرافات اخلاقي و بزهكاريها هستند. الان هم اگر آمار بگيرند، بحرانهاي جدي اخلاقي، رواني، اعتياد، جرم و جنايت، رابطه نزديكي با مسئله دوري از يك خانواده سالم يا ازدواج دارد. ما در يك تحقيق و بررسي در يكي از دوره هاي انتخابات مجلس در چند شهر به اين نتيجه رسيديم كه بين طلاق در آن شهر، تعداد زندانيان، عدم حضور مردم در انتخابات و افت تحصيلي رابطه بسيار زيادي هست. يعني مي بينيم كه اين همبستگي بالا بين استحكام خانواده و مشاركت سياسي مردم و رشد تحصيلي جوانها و دوري از بحرانهاي اخلاقي، رواني و بزهكاريها رابطه بسيار زيادي با هم دارند و از آمار هم مي شود، استفاده كرد. به همين دليل است كه باز، در روايتي از پيامبر اكرم (ص) داريم كه ابواب آسمان به رحمت خداوند باز مي شود و رحمت خداوند در چند جا نازل مي شود و يكي از آن جاها ازدواج است. در بررسي عوامل سستي خانواده هم بحثهاي زيادي شده است. متأسفانه در سالهاي اخير باز ما در شهرهاي بزرگ و در بعضي از شهرهاي غربي كشورمان شاهد افزايش طلاق هستيم و خانواده ها متأسفانه در جامعه ما هم دير تشكيل مي شود و سن ازدواج بالا رفته و در سالهاي اول تشكيل خانواده، خانواده سست و بدون استحكام است.

جا دارد كه صاحبنظران كشور ما راجع به عوامل افزايش طلاق در تهران و بعضي از شهرهاي بزرگ و شهرهاي غربي كشور مطالعاتي داشته باشند و بررسي كنند. كه آمار آن را سازمان آمار در جزوه اي به نام «ايران در آيينه آمار» منتشر كرده است. آنچه كه به اختصار مي توانم از مجموعه ي بررسي ها به عنوان عوامل



[ صفحه 111]



سستي خانواده بگويم با توجه به اهميت خانواده، كه گناه و بي تقوايي، ناپارسائي و بي عفتي در محدوده هاي مختلف جزء مهم ترين عامل سستي خانواده است. سوءظن همسران به هم، برقراري بعضي از ارتباطات، حتي ساده، اما به دور از تقواي الهي، مقايسه هاي دنيوي در زمينه مسائل اخلاقي و ارتباطات و انحرافات، يكي ازعوامل مهم طلاق بوده است. آمار پزشكي قانوني، آمار دادگاهها، نشان در عدم احساس مسئوليت، ناپخته بودن و وابسته بودن، دنياطلبي همسران دارد. و مقايسه همسران با مسائل دنيويي، نداشتن زهد و بي رغبتي به دنيا، استفاده از مواهب دنيا، خودخواهي و تكبر ديگر عوامل سستي خانواده است. انيها همه آمار دقيق دارند و بنده حداقل شايد هفته اي ده مورد اختلاف خانوادگي را در ظرف ده سال اخير، بصورت كلينيكي و باليني ديده ام و بيش از دو هزار پرونده در اين زمينه، داريم. در ظرف ده دقيقه يا يك ربع، نمي شود گفت. و همه اين ها واژه ها حساب شده ي تحقيقات است. بي مهري و نداشتن و ابراز نكردن عاطفه، خودخواهي و تكبر، رعايت نكردن حقوق طرف مقابل، نداشتن احساس مسئوليت، ناسازگاري و بي صبري در ملايمات و قبلا گناه و بي تقوايي از عوامل عمده سستي خانواده ها است. البته قبل از اينها، مي توانيم گاهي اوقات از انتخاب هاي نادرست، و با ملاكهاي دنيوي و حاكميت ندادن به ارزشهاي الهي نام ببريم. با توجه به اينها جايگاه نماز را در مسئله استحكام خانواده مي بينيم. اجازه بدهيد باز برگردم به رواياتي كه در اين زمينه داريم. جالب است كه در رواياتي خيلي نزديكيها (حتي عباراتي و كلامي) بين خانواده و نماز ديدم كه بعضي از آنها را خدمتتان عرض مي كنم:

مثلا علي (ع) مي فرمايند: «الصلوة تنزل الرحمة» نماز رحمت را نازل مي كند. پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: «يفتح ابواب السماء بالرحمة في اربع مواضع» و يكي از آنها: «عند النكاح» مي باشد.



[ صفحه 112]



پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: «اكثر اهل النار العزاب»

قرآن مي فرمايد كه از جهنميان مي پرسم كه چرا شما جهنمي شديد؟ «و ما سئلكم في سقر؟» قالوا لم نك من المصلين.

پيامر اكرم (ص) مي فرمايند كه: «جعل الله جل ثناءه قرة عيني في الصلاة» خداوند نور چشم مرا در نماز قرار داده است.

و به خداوند مي فرمايند: «ربنا هب لنا من ازواجنا و ذرياتنا قرة اعين و اجعلنا للمتقين اماما» خانواده در اين جا نور چشم مي شود. در زمينه هاي مختلف اين نزديكي را در روايات مي بينيم. اما نكته مهم كه در پايان اين بحث جمع و جور مي كنم اين است كه هم خانواده باعث رشد شخصيت انسان (همان طوري كه گفتم و دوري انسان از انحرافات، بزهكاريها، و بيماريهاي رواني) مي شود. هم در روايات بطور صريح داريم و نيز در آيات قرآن: «ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر» يا راجع به انسان و ناملايمات و بي صبريها و مشكلات داريم در قرآن آمده: «ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخير منوعا الا المصلين» اين نماز است كه انسان را در مقابل ناملايمات مقاوم بار مي آورد.

نكته يي كه مي خواهم روي آن دست بگذارم، اين است كه از آيات قرآن و از روايات معصومين عليهم السلام برمي آيد كه اگر، انسان نمازگزار واقعي باشد در امان است. البته نمازگزار هم مراتب دارد و در هر رتبه اي كه نمازگزار خانواده را بيشتر بها دهد مهم است. يعني ما نمي توانيم بگوئيم. خلاصه اگر انسان يك خانواده محكم داشته باشد، بوسيله نماز از مشكلاتي كه در سر راه خانواده است، مي تواند، در امان بماند و اين مشكلات مي تواند بحرانهاي اخلاقي در زندگي و مقايسه ها و خيلي مسائل ديگر باشد. يعني ما نمي توانيم مطمئن باشيم كه تشكيل يك خانواده درست، منهاي مسئله نماز و بي توجهي به ارزشهاي الهي



[ صفحه 113]



مي تواند به طور دائم و اطمينان بخش، خانواده را مستحكم كند. خيلي كارها و تحقيقات شده است، اما ببينيد وقتي كه در قرآن آيات سوره معارج مي فرمايند: «الا المصلين» اولين نكته اين است كه «لفروجهم حافظين»، مصلين هستند كه نسبت به نماز خانواده شان اهل انحراف نيستند و نسبت به امانات و عهدشان راعونند.

حقوق خانواده را نگه مي دارند و در روايات مربوط به نماز داريم اگر كسي حق نماز را ضايع بكند، حقوق ديگران را هم ضايع مي كند. اگر كسي حق نماز را ادا بكند، حقوق ديگران را هم رعايت مي كند. مصلي و نمازگزار خصالهاي زيادي دارد: اهل بر و تقوي و رعايت كننده حقوق ديگران است. و نكته آخر اينكه اگر بخواهيم به فوايد زياد نماز و خانواده برسيم. (چون در تحقيقي كه كردم عده يي انتقاد و سئوال كردند كه، ما خيلي خانواده ها را مي بينيم كه اهل نماز هستند؛ اما در ميان خانواده هايشان بحران وجود دارد.) اين است كه بزرگان ما راجع به الصلوة تنهي عن الفحشا و المنكر فرموده اند، كه چگونه نماز انسان را از فحشا و منكر بازمي دارد و نمازخوانهايي داريم كه اهل گناه هم هستند. بزرگان فرموده اند اگر كسي به خواندن نماز ادامه بدهد (از پيامبر داريم) خلاصه نجاتش مي دهد امام امت (ره) و ديگران نيز فرموده اند، اگر نماز با خشوع انجام بشود ارزش دارد. و هم در سوره مومنون و هم در سوره معارج، (وقتي بحث مي كنند، كه خانواده را ما چگونه مي توانيم حفظ بكنيم؟) راجع به نماز دو خصوصيت بيان شده است. «في صلوتهم خاشعون، في صلوتهم دائمون» اگر اين دائمون و خاشعون به هر رتبه و درجه اي باشد، خانواده به همان اندازه حفظ مي شود و اگر كم باشد، كمتر و اگر زياد باشد، زيادتر. اميدوارم كساني كه نسبت به مسائل تربيتي و خانواده و بحرانهاي اجتماعي و آسيبهاي جامعه حساس هستند، نسبت به خانواده و استحكام آن حساس تر باشند.



[ صفحه 114]



خانواده نمي تواند مستحكم باشد؛ مگر اينكه ما حاكميت ارزشها را داشته باشيم. اين كه چرا حالا اين قضايا به طور علمي باعث استحكام مي شود، تحليلهاي ديگر دارد. خلاصه شما در نماز ديده ايد «و تنزيها عن الكبر». يكي از عوامل سستي كبر است كه ايشان را دور مي كند. «لفروجهم حافظون»، «تنهي عن الفحشاء و المنكر» از محور بودن ارزشها كه مهم ترين مسئله است، خانواده را دور مي كند. ثابت شده است دختر و پسر جوان در ابتداي برخورد از ظاهر هم خوششان مي آيد و بعد از ازدواج آنچه كه اينها را نگه مي دارد، ارزشهاي واحد است. اين ارزشهاي واحد در نماز مي تواند محقق باشد.

ان شاءالله اين بحث به صورت تفصيلي كار بشود. حاج آقا قرائتي فرموده بودند كه بنده راجع به استحكام خانواده و يا راجع به روشهاي ترويج نماز در خانواده صحبت كنم. وعده مي دهم كه اگر خداوند عمر و توفيق داد؛ به صورت يك كار تحقيقي (كه ما معمولا روي گروهها زيادي تحقيق مي كنيم) در اجلاس بعد در مورد راههاي كاربردي و عملي ترويج نماز در خانواده صحبت خواهم كرد. در پايان عرض كنم كه صدا و سيما دو برگ پرسشنامه خدمت شما داده، يكي درباره جلب همكاري شما انديشمندان حوزه و دانشگاه براي همكاري با صدا و سيما بخصوص در ترويج نماز و يكي درباره نظرسنجي. قرار شده سازمان صدا و سيما به كمك اجلاس نماز بيايد و راجع به اين اجلاس و اجلاسهاي قبل نظرسنجي و همچنين براي پربار شدن ان شاءالله اجلاس هفتم نظرسنجي كنند. ان شاءالله اين فرم را به همكاران ما تحويل بفرماييد.

و السلام عليكم و رحمة الله



[ صفحه 117]