به عقيده ي فقهاي اماميه، اقامه ي نماز جمعه از وظايف امام معصوم يا منصوب وي يا مأذون از جانب ايشان است و بدون امام يا منصوب وي، وجوب نماز جمعه ساقط مي گردد. در اين حكم بين بيشتر علماي بزرگ اماميه اختلافي نيست و چه بسا آن را از ضروريات فقه اماميه مي دانند.

اما اينكه در زمان غيبت - كه امام يا نايب خاص وي حضور ندارد - نماز جمعه چه حكمي دارد؟ مورد اختلاف است كه عمده ي آن، آراء سه گانه ي زير است:

1 - در زمان غيبت همانند زمان حضور معصوم، حكم وجوب همچنان باقي است.

2 - در زمان غيبت فقط وجوب ساقط مي شود نه جواز آن.

3 - در زمان غيبت اصل مشروعيت و جواز آن منتفي و در نتيجه اقامه ي آن حرام مي شود.

مبناي اختلاف مذكور اين است كه آيا حضور امام شرط در ماهيت و مشروعيت نماز جمعه است يا شرط در وجوب آن؟ در ميان علماي اماميه، ابن



[ صفحه 76]



ادريس حلي حضور امام را شرط در ماهيت نماز جمعه دانسته و اقامه ي آن در غيبت را جايز نمي داند. و در مقابل، بيشتر علما حضور امام را شرط وجوب نماز جمعه دانسته و بدون امام يا منصوب خاص ايشان وجوب عيني آن را نفي مي كنند - نه جواز آن را -

در اين باب به بيان ادله ي قائلين به وجوب نماز جمعه در غيبت و رد آن پرداخته مي شود؛ و در باب ديگر، ادله ي قائلين به جواز و حرمت نماز جمعه در غيبت مورد بررسي قرار مي گيرد.

مباحث اين باب در سه مطلب بيان مي شود:

مطلب اول - بيان ادله ي قائلين به وجوب عيني جمعه در غيبت از اماميه و بررسي و رد آن

مطلب دوم - بيان ادله ي فقهاي اماميه بر نفي وجوب عيني جمعه در غيبت

مطلب سوم - بيان فتواي فقهاي اهل سنت در وجوب نماز جمعه