آيه ي جمعه:

يا ايها الذين آمنوا اذا نودي للصلوة من يوم الجمعة فاسعوا الي ذكر الله و ذرو البيع... [1] .

اي كسانيكه ايمان آورده ايد هرگاه براي نماز در روز جمعه ندا و خوانده شويد پس به سوي ياد خدا سعي و كوشش نمائيد و برويد، و خريد و فروش را رها كنيد.

آيا براي نفي كردن شرطيت اذن امام در نماز جمعه مي توان به آيه ي جمعه تمسك نمود؟ چه بسا كه توهم شود دلالت آيه ي شريفه بر وجوب نماز جمعه بطور مطلق بر هر شخصي است؛ و براي نفي شرطيت اذن امام [و جواز اقامه ي آن براي هر فردي] تمسك به آيه ي جمعه جايز باشد.

قائلين به شرطيت اذن امام در رد توهم مذكور چنين گفته اند: اين توهم از



[ صفحه 71]



ملاحظه نكردن مورد نزول آيه ناشي شده؛ با ملاحظه ي مورد نزول معلوم مي شود آيه ي جمعه در صدد بيان حكم جواز نماز جمعه نيست، بلكه پس از آنكه نماز جمعه مشروع و معمول بين مسلمين بوده واقعه ي خاصي اتفاق مي افتد و به دنبالش آيه ي جمعه نازل مي شود. و داستان آن واقعه چنين است:

دحيه بن خليفه كلبي به شام مسافرت مي نمود، و در بازگشت به مدينه مال التجاره با خود مي آورد، و با زدن طبل بازگشت خود را به مردم اعلام مي كرد. روز جمعه اي به مدينه آمد در حالي كه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بر منبر ايستاده خطبه مي خواند، و چون صداي طبل بلند شد، مردم از محل خطبه خارج شده به سوي او رفتند، برخي براي خريدن متاع و بعضي براي شنيدن صداي طبل؛ و رسول الله را در حال قيام به خطبه ي جمعه ترك كردند. پس از اين واقعه، آيه ي جمعه نازل شد.

مراد به ذكر در آيه ي جمعه، به قرينه ي مورد، همان خطبه ي جمعه است. و مقصود آيه امر كردن مردم است به سعي كردن و سرعت گرفتن براي درك خطبه ي جمعه و اينكه مشاغل دنيايي را مقدم ندارند.

بنابراين آيه ي جمعه در صدد بيان حكم جواز و اثبات وجوب نماز جمعه نيست، بلكه آيه نازل شد پس از آنكه نماز جمعه تشريع شده و رسول الله آن را اقامه مي نمود. و مفاد آيه اين است كه زماني كه نماز جمعه با شرايط و حدودش اقامه شود بر مردم است كه سعي بدان كنند، و آنچه را موجب اشتغال آنها از نماز جمعه شده كنار گذارند. اما اينكه اقامه ي نماز جمعه بر چه كسي واجب است؟ حدود و شرايط آن چيست؟ آيه ي جمعه در مقام بيان اين مسائل نيست. همچنين آيه ي جمعه در مقام بيان اين مطلب نيست كه هر نماز جمعه ي اقامه شده (با هر شرايط) سعي و شتاب به آن واجب باشد. بلكه فقط در مقام توبيخ افرادي است كه از نماز جمعه ي صحيح اقامه شده به قصد بيع يا لهو فرار كرده اند. [2] .



[ صفحه 72]