ملامحمد باقر بهبهاني كه در يكي از رساله هاي خود قائل به استحباب نماز جمعه در زمان غيبت شده، حكم استحباب را به زمان حضور امام معصوم در شرايط محدوديت و عدم قدرت امام سرايت داده و اظهار نموده كه ائمه عليهم السلام در چنين شرايطي - احياناً - به پيروان خود اجازه مي دادند تا در نمازهاي جمعه برپا شده [توسط خلفا] شركت نمايند، و از اين فضيلت بزرگ محروم نشوند. [1] .

و يكي از احتمالاتي كه فقها از حديث «حث» استنباط نموده همين است كه منظور امام عليه السلام ترغيب و تشويق به نمازهاي جمعه مخالفان باشد تا مخالفت ائمه عليهم السلام و شيعيان به خلفاي وقت و كارگزاران آنها ظاهر نشود. [2] .

همچنين يكي از وجوه حديث «هلاك» همين معني است كه عبدالملك بر انجام ندادن نماز جمعه توسط امام عليه السلام توبيخ شده، سپس ايشان عذر مي آورد به اينكه نمي داند چه كند. زيرا يكي از شروط نماز جمعه حضور امام است در حالي كه در آن زمان، امام و شيعيان وي تقيه مي نمودند. امام عليه السلام در پاسخ، ايشان را امر مي كند تا نماز جمعه را به صورت جماعت با آنها برگزار كند. بنابراين متحمل است پاسخ امام عليه السلام در حديث «هلاك» اذن به برگزاري نماز جمعه با مخالفان باشد. [3] .

عده اي از فقها - همچون صاحب جواهر - احتمال تشويق امام عليه السلام به حضور شيعيان در نماز جمعه ي مخالفان را با توجه به احاديثي همچون دو حديث «حث» و «هلاك»، بعيد ندانسته و گفته اند: كلام شيخ مفيد در كتاب «المقنعه» همين معني را افاده مي كند. [4] .

حاصل كلام اينكه: اگر چه در بررسي موضع ائمه شيعه [در برابر نمازهاي جمعه برپا شده توسط مخالفان] چنين مشاهده مي شد كه علماي اماميه در برخي از موارد چهارگانه ي فوق اظهار نظر قطعي ننموده اند، لكن ارائه و تبيين مواضع



[ صفحه 38]



مختلف در اين فصل، هرچند به صورت احتمال، زمينه ي تحقيق و پژوهش در موضوع را فراهم مي گرداند. اميد است پژوهشگران و محققان مسلمان، پس از بررسي بيشتر متون تاريخي، اظهارات قطعي خود در موضوع را بيان نمايند.