نماز جمعه نزد اماميه، در شرايط، همطراز نماز عيدين (فطر و اضحي) است و اقامه و امامت نماز جمعه همچون نماز عيدين از مناسب خاص ائمه عليهم السلام يا منصوبين از جانب آنهاست.

برخي از رواياتي كه دلالت دارد بر اختصاص امامت نماز جمعه و عيدين به ائمه معصومين، چنين است:

1) در رساله ي فاضل بن عصفور از ائمه عليهم السلام روايت مرسل شده:

ان الجمعة لنا و الجماعة لشيعتنا.

همانا اقامه ي [نماز] جمعه براي ما (ائمه) است و اقامه ي [نماز] جماعت



[ صفحه 31]



براي شيعيان ما. [1] .

همچنين از ائمه عليهم السلام روايت شده است كه:

لنا الخمس و لنا الانفال و لنا الجمعة و لنا صفو المال.

خمس و انفال و نماز جمعه و زكات مخصوص ماست. [2] .

2) روايت شيخ صدوق به اسناد از حنان بن سدير از عبدالله بن سنان از ابوجعفر عليه السلام:

انه قال: يا عبدالله ما من يوم عيد للمسلمين اضحي و لا فطر الا و يجدد الله لآل محمد فيه حزناً، قال قلت: و لم؟ قال: انهم يرون حقهم في ايدي غيرهم.

عبدالله بن سنان مي گويد امام باقر عليه السلام فرمود: اي عبدالله هيچ عيد قربان و عيد فطري براي مسلمين نيست مگر اينكه حزن و اندوه آل محمد در آن تجديد مي گردد، گفتم چرا چنين است؟ امام فرمودند: زيرا حق خودشان را در دست ديگران مشاهده مي كنند. [3] .

3) فرمايش امام سجاد عليه السلام ضمن دعاي ايشان در عيد اضحي و روز جمعه:

اللهم ان هذا المقام لخلفائك و اصفيائك و مواضع امنائك في الدرجة الرفيعة التي اختصصتهم بها قد ابتزوها، و أنت المقدر لذلك لا يغالب أمرك،...، حتي عاد صفوتك و خلفاؤك مغلوبين مقهورين مبتزين، يرون حكمك مبدلا و كتابك منبوذاً، و فرائضك محرفة عن جهات اسراعك، و سنن نبيك متروكة. [4] .

بار خدايا اين مقام و جايگاه [نماز عيد و نماز جمعه يا مقام امامت و خلافت] براي خلفا و جانشينان و برگزيدگان تو است. و جايگاه امنا و درستكاران تو را در درجه و مقام بلندي كه ايشان را بدان اختصاص و برتري داده اي ربودند [غصب



[ صفحه 32]



كرده به ظلم و ستم گرفتند] و تو تقدير كننده ي آن هستي در حالي كه امر و فرمان تو مغلوب نمي گردد... تا آنكه برگزيدگان و جانشينان، شكست خورده حقشان از دست رفت. و حكم تو را تبديل گشته، كتاب تو را دور افتاده، واجبات را از مقاصد راههاي تو تغيير يافته و روشهاي پيامبرت را ترك شده مي بينند.

پس از بيان اعتقاد اماميه با احاديث مذكور و با توجه به اينكه نماز جمعه در زمان حضور ائمه معصومين توسط خلفا و امرا برگزار مي گرديد - همچنانكه در نكته ي ششم بدان اشاره شد - پرداختن به اين سؤال ضروري است كه موضع ائمه در برابر نمازهاي جمعه ي اقامه شده توسط خلفا و مخالفان چه بوده، و اصحاب و ياران ائمه چگونه عمل مي نمودند؟

در تبيين اجمالي موضع ائمه معصومين با توجه به متن برخي از احاديث - همچون دو حديث مشهور «حث» و «هلاك» - و احتمالات و وجوه مختلفي كه فقها در تفسير و تاويل اين احاديث بيان داشته، و با عنايت به برخي از شواهد تاريخي شايد بتوان چنين استنباط نمود كه ائمه عليهم السلام با در نظر گرفتن مقتضيات و شرايط خاص هر زمان، مواضع مختلفي را اتخاذ مي فرمودند. براي مثال در برخي از شرايط به جهت تقيه از اقامه نماز جمعه مستقل از نمازهاي خلفا خودداري نموده و اصحاب خود را به حضور در نمازهاي جمعه ي خلفا تشويق مي نمودند. و در شرايط ديگر، اصحاب ائمه نمازهاي جمعه ي خلفا را ترك نموده و ائمه به آنها اذن مي دادند تا خودشان نماز جمعه اقامه كنند.

قبل از بيان تفصيلي موضع ائمه عليهم السلام دو حديث «حث» و «هلاك» - كه به تكرار بدان اشاره خواهد شد - ذكر مي گردد.

الف - حديث «حث»

روايت صحيح زراره چنين است:

قال حثنا ابوعبدالله عليه السلام علي صلاة الجمعة حتي ظننت انه يريد أن



[ صفحه 33]



نغدوا عليه، فقلت: نغذوا عليك؟ فقال: لا، انما عنيت عندكم. [5] .

زراره چنين گفت: امام صادق عليه السلام ما را به نماز جمعه تشويق و ترغيب فرمود تا اينكه گمان كردم مراد حضرت اين است كه ما به گرد ايشان جمع شده نماز جمعه را اقامه كنيم. پس گفتم: آيا برگرد شما جمع شويم؟ [و به امامت شما اقامه جمعه كنيم؟] حضرت فرمود: خير، منظورم همان نماز جمعه اي است كه نزد خودتان برپا مي گردد.

ب - حديث «هلاك»

روايت صحيح عبدالملك چنين است:

قال حدثني زرارة عن عبدالملك عن ابي جعفر عليه السلام انه قال: مثلك يهلك و لم يصل فريضة فرضها الله تعالي، قال فقلت: كيف أصنع؟ قال: صلوا جماعة، يعني صلاة الجمعة. [6] .

امام باقر (ع) به عبدالملك فرمود:، افرادي همانند تو هلاك مي شوند در حالي كه نماز فرض شده را برگزار نكرده باشند. عبدالملك گفت: پرسيدم (به جهت دور شدن از هلاكت) چه كنم؟ امام فرمود: نماز جماعت برگزار كنيد، يعني نماز جمعه [اقامه كنيد].

بيان مواضع ائمه معصومين

با بررسي روايات و شواهد تاريخي در جهت تعيين مواضع ائمه در برابر نمازهاي جمعه ي اقامه شده توسط خلفا و مخالفان، عناوين چهارگانه ي زير قابل استنباط است:



[ صفحه 34]