شكي نيست كه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم خود، شخصاً نماز جمعه را اقامه مي فرمودند. پس از ايشان خلفا و زمامداران و نمايندگان آنان نماز جمعه را برپا مي داشتند. اميرالمؤمنين عليه السلام نيز در خلافت خود چنين كردند.

زمامداران - خواه خلفاي راشدين يا حكام اموي و عباسي - غالباً خود اقامه جمعه مي كردند يا اشخاصي را براي اقامه جمعه در شهرها و در مركز تعيين مي نمودند. بنابراين اقامه ي جمعه از مناصب خاص آنان بود و بدون اجازه ي آنان، هيچ شخصي نماز جمعه را برگزار نمي كرد. مردم در روز جمعه انتظار خليفه يا شخصي از جانب وي را براي نماز مي كشيدند و هرگز ديده نشد كه كسي، بدون اجازه ي حاكم، نماز جمعه را برگزار كند. اين سيره براي همه مسلمانان، حتي براي اصحاب ائمه عليهم السلام روشن بود. [1] .

با بررسي نماز جمعه در عهد خلافت خلفاي راشدين و امويه و عباسيه - معاصر با ائمه معصومين - چنين استنباط مي گردد كه:

اولاً - در بلاد اسلامي نماز جمعه اقامه مي شد.

ثانياً - در مواردي خليفه و حاكم مسلمين، خود اقامه جمعه مي نمود.

ثالثاً - در موارد ديگري، عامل و منصوب خليفه نماز جمعه را برگزار مي كرد.

رابعاً - خطبه هاي نماز جمعه به نام خليفه يا همراه با دعا به ايشان خوانده مي شد.

خامساً - در صورت معين نبودن خليفه يا عدم حضور وي، نماز جمعه برگزار نمي گرديد.

سادساً - نماز عيدين - كه از نظر اماميه نماز جمعه همرديف با آن است - توسط خليفه يا منصوب وي برگزار مي شد.



[ صفحه 22]



سابعاً - خليفه يا عامل وي، امامت نمازهاي فريضه يوميه را نيز به عهده مي گرفتند. بديهي است در چنين شرايطي امامت نماز جمعه را - كه از آثار اجتماعي و سياسي بيشتري برخوردار است- به طريق اولي از مناصب خود مي دانستند. در اين بخش در ارتباط با هر كدام از موارد هفتگانه ي مذكور، به بيان نمونه هاي تاريخي آن بسنده شده و به منظور تفصيل و تفحص بيشتر آن مي توان به منابع تاريخي مراجعه نمود.