«عبد» گردد ياوه در ليل و نهار

در دل «حر» ياوه گردد روزگار



اقبال لاهوري

مولا علي (ع) در نامه اي به فرمانداران خود مي نويسند: اما بعد فصلوا بالناس الظهر حتي تفي ء الشمس من مربض العنز و صلوا بهم العصر و الشمس بيضاء حيه في عضو من النهار حين يسار فيها فرسخان و صلوا بهم المغرب حين يفطر الصائم و يدفع الحاج. و صلوا بهم الحشاد حين يتواري الشفق الي ثلث الليل، و صلوا بهم الفداة و الرجل يعرف وجه صاحبه، و صلوا بهم صلاة اضعفهم، و لا تكونوا



[ صفحه 78]



فتانين. [1] .

يعني پس از ياد خدا و درود نماز ظهر را با مردم بخوانيد كه آفتاب به طرف مغرب رفته، و نماز عصر را با مردم هنگامي بخوانيد كه خورشيد سفيد است و جلوه دارد و پاره اي از روز مانده و تا غروب مي توان دو فرسخ راه پيمود و نماز مغرب را با مردم زماني بخوانيد كه روزه دار افطار، و حاجي از عرفات به سوي مني كوچ مي كند و نماز عشا را با مردم وقتي بخوانيد كه شفق پنهان، و يك سوم از شب بگذرد، و نماز صبح را با مردم هنگامي بخوانيد كه شخص چهره همراه خويش را بشناسد، نماز جماعت را در حد ناتوان ترين آنان بگذاريد و فتنه گر نباشيد.

شناخت اوقات نماز راه هاي مختلفي دارد كه در منابع اسلامي به آن اشاره شده است. آنچه كه امروز بين فقها عظام مشهور است آن است كه وقت وجوب نماز صبح، طلوع فجر صادق و نماز ظهر، تمام شدن سايه شاخص و نماز مغرب، نشستن غروب و بلند شدن حمره مشرقيه است.

قرآن كريم نيز به انجام نماز در اوقات خاص فرمان مي دهد و اين نشان مي دهد كه بايد اين عمل در وقت هاي خاصي بطور منظم انجام گيرد به عنوان نمونه:

اقم الصلوة... و القرآن الفجر ان قرآن الفجر كان مشهودا [2] كلمه



[ صفحه 79]



«قرآن الفجر»، اشاره به نماز صبح دارد و نيز آيه و اقم الصلوة طرفي النهار [3] يعني، نماز را در دو طرف روز بخوانيد كه يك طرف روز صبح و يك طرف مغرب است و اقم الصلوة لدلوك الشمس [4] دلوك به معني زوال است. بنابراين به نماز ظهر اشاره دارد و سبح بحمد ربك... قبل الغروب [5] كه قبل از غروب، عصر است و آيه دلالت بر نماز عصر دارد كه البته اين آيه انتهاي وقت نماز عصر يعني غروب را نيز مي رساند و آيه اقم الصلاة طرفي النهار كه طرف دوم روز همان مغرب است و با آيه سبح بحمد ربك... آناء اليل [6] اين آيه علاوه بر اين كه وجوب نماز مغرب را مي رساند به وقت مشترك نماز مغرب و عشا نيز ناظر است و آيه فسبحان الله حين متون... و عشا [7] اين آيه صريحاً به وجوب نماز عشا دلالت مي كند.

با كمي دقت در اوقاتي كه براي نماز انتخاب شده است متوجه مي شويم اين وقت ها اتفاقي گزينش نشده اند بلكه جداي از اعمال خود اين اوقات نيز راز و رمزي دارند كه همان تأثير وقت بر درمان جسم و روح است.



[ صفحه 80]



صبح را بايد با نماز آغاز كرد. شاداب ترين و زيباترين لحظه ها در طول 24 ساعت روز، وقتي كه پاك ترين و سالم ترين هوا را طبيعت، به آدمي ارزاني مي دارد. صبح سرمنشأ بركات الهي است و دانشمندان معتقدند كه فقط در اين ساعت ذرات و عناصر مفيد (در اثر طلوع آفتاب) بر روي زمين منتشر مي شوند ظهر كه تلاش و دست و پا زدن ها براي زندگي فردي به اوج خود مي رسد انسان موظف است همه چيز و همه كس را رها كند و ساعتي راز و نياز كند، نماز ظهر از بين نمازها والاتر است اولين نماز پيامبر بعد از بعثت نماز ظهر بوده است اين نماز اهميت ويژه اي دارد بطوري كه پيامبر درباره آن مي فرمايند: هنگام ظهر درهاي رحمت باز است، در بهشت نيز گشوده مي شود و دعا مستجاب. خوشا بحال آنكه هنگام ظهر، عمل صالحي از او به آسمان بالا رود. [8] .

و شب بايد قبل از هر كار به ستايش معبود بپردازد و اين باعث مي شود كه هيچ گاه آدمي خدا را فراموش نكند زيرا كسي كه خدا را فراموش كند در حقيقت خود را باخته است. و خداوند خود فرموده است كه مانند كساني مباشيد كه خداي را از ياد برده اند [9] و در مقابل، خدا نيز خود آنها را از يادشان برده است.

در جايي ديگر مولا علي (ع) مي فرمايد: صل الصلوة لوقتها و لا



[ صفحه 81]



تعجل وقتها لفراغ و لا تؤخرها عن وقتها لاشتغال و اعلم ان كل شي ء من عملك تبع لصلاتك [10] .

يعني نماز را در وقت خودش به جاي آور. نه زودتر و نه ديرتر و بدان كه هر عملي از تو تابع نماز توست.

امام رضا (ع) نيز پس از اين كه دليل اوقات را متذكر مي شوند مي فرمايند: انتخاب اين وقتها براي آن است كه مشغله دنيا آدمي را از ياد خدا غافل نسازد؛ او را فراموش نكنند و از او غافل نشوند تا قلوبشان سخت نگردد. [11] .

مسلماً پيشرفتي در زندگي انسان حاصل نمي شود مگر اين كه قبول نظم و انضباط كند. زندگي افراد موفق و جوامع پيشرفته اين حقيقت را نشان مي دهد كه هر چه انسان به نظم در زندگي بيشتر اهميت دهد؛ موفق تر خواهد بود و اين باعث مي شود كه اوقات زندگي انسان بيهوده نگذرد. يكي از آثار تربيتي نماز آموختن وقت شناسي به انسان است و اين كار، فرد را براي انجام كارهائي كه نياز به دوام و نظم و برنامه ريزي دارد آماده مي سازد.



[ صفحه 82]