حرص الله عباده المؤمنين بالصلوة... تسكينا لاطرافهم و تخشيعا لابصارهم و تذليلا لنفوسهم و تحفيظا لقلوبهم و اذهابا للخيلاء عنهم و لما في ذلك من تعيير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا. [1] .

خداوند بندگان مؤمن خود را با نماز و زكات و روزه واجب از سقوط در دامن ابليس حفظ مي كند زيرا با انجام آنها اعضاي بدن كنترل، چشم ها خاشع، افكار متواضع، دل ها نرم و خودخواهي برطرف مي شود. در نماز بهترين جاي صورت را بر خاك ماليدن تواضع آورد و بهترين اعضاي بدن را بر زمين گذاشتن اظهار كوچكي كردن است.

همانطور كه قبلاً گفتيم پرستش براي آدميان يك نوع تربيت نيز هست، زيرا انسان به قول قرآن كريم حريص خلق شده است و در برابر شرور و رنج ها به جزع درمي آيد اما اثر تربيتي نماز اين است كه نمازگزار با اين صفات زشت پيوسته در مبارزه است [2] چرا كه نماز از فحشا و منكرات جلوگيري مي كند بنابراين نماز اثر بازدارنده دارد. منيت را در انسان مي كشد و انسان سر تا پا «او» مي شود و نفس اماره در انسان با نماز سركوب مي شود. مولا علي (ع) در اين سخن خويش از بهترين ركن نماز يعني سجده به ويژه ياد مي كند. زيرا سجده روحيه استكباري آدمي را



[ صفحه 75]



درهم مي شكند و قرآن كريم علامت ايمان را سجده در برابر پروردگار مي داند. [3] و در جاي ديگري ورود به بهشت را در روز قيامت وابسته به سجده مي داند كه در آنجا هر كس توانست سجده كند سعادتمند است. يوم يكشف عن ساق و يدعون الي السجود فلا يستطيعون و هم سالمون. [4] روزي كه شدت به نهايت مي رسد و خلق به سجده دعوت مي شوند اما آنها نمي توانند سجده كنند در حالي كه سالم نيز هستند. آري كافران چون در دنيا براي خدا خضوع نمي كردند در قيامت نيز كه باطن همگان كشف مي شود نمي توانند سجده كنند. روز قيامت آنها چشمانشان را از روي شرم بر روي زمين مي دوزند در حالي كه ذلت و بدبختي سر تا پايشان را محاصره كرده است در اين حالت از آنها دعوت مي شود كه در برابر خداوند سجده كنند اما با اينكه سالم هستند نمي توانند. همانطور كه در دنيا از سوي پيامبران و كتب الهي به اين امر دعوت شدند اما كبر ورزيدند اگر در دنيا از روي اختيار سجده نكردند مسلماً در آخرت نيز نمي توانند، زيرا استكبار جزيي از آنها شده است.

سجده علامت تسليم تام است و اعتراف به مذلت و كوچكي و فقر خود در برابر معبود. و وقتي كه آدمي عجز خود را دريافت و حالت كبر و خودخواهي از انسان جدا شد حالت انس با محبوب مي يابد. بنابراين



[ صفحه 76]



«سجده چشم از خويشتن شستن است. و نهادن سر بر خاك، اعلي مقامات خود را از چشم افكندن و از تراب پست تر گرديدن است... چون عبد از خود بيخود شد و حالت محو و صعق براي او دست داد عنايت ازلي شامل حال او شود و به الهام غيبي ملهم گردد».

[5] .



سجده گه را تر كن از آب روان

كاي خدا تو وارهانم از گمان [6] .



خداوند سجده اختياري را در بين موجودات، فقط به انسان داده است و هين قدر كه آن را به انسان ياد داده و به او اجازه كرنش بر خاك را داده، علامت برتري او نسبت به تمامي مخلوقات است زيرا انسان هر چه خود را در برابر خداوند خوارتر بداند، ارزشش بيشتر است و از طرف ديگر در سجده بيشتر مي توان جمال الهي را نظاره كرد:



سجده آدم را بيان سبق اوست

سجده آرد مغز را پيوست پوست [7] .





[ صفحه 77]