سلام از سلم به معناي صلح و امان است يعني كسي كه به امر الهي گردن نهاد و دستور دين پيامبرش را با خضوع و فروتني امتثال نمود از بلاياي دنيوي و عقاب اخروي در امان است. چون ممكن نيست كسي نمازش را كامل انجام دهد و در عين حال از وعده هاي الهي برخوردار نباشد و نيز ممكن نيست كسي واقعيت سلام كه وصفي از اوصاف الهي و اسمي از اسماء ربوبي است را درك نمايد و در زندگي خود در برخورد با ديگران آن را عينيت نبخشد. چگونه ممكن است كسي با عمق جان، مناجات با معبود خويش را با سلم و امان به اتمام رسانده و حقيقت آن را با دل گره و پيوند زند و در عين حال از ياد الهي غافل بماند در حالي كه هنر بندگي، ياد خدا بودن در تمام احوال زندگي است. در همين رابطه نكته ظريفي را از ابوسعيد ابوالخير نقل مي كنند. گويند به شيخ خبر آوردند كه



[ صفحه 135]



فلاني بر روي آب راه مي رود. شيخ گفت: اين امر سهل است چون هر چغزي (غورباغه اي) و صعوه اي (گنجشك و پرنده آوازخوان) نيز بر روي آب راه مي رود گفتند كسي را مي شناسيم كه با دعا و ورد خواندن به هوا مي رود. گفت: هر زغن (پرنده اي شبيه كلاغ) و مگس نيز در هوا پرواز مي كند و مي پرد. گفتند جناب شيخ فلان كس در يك لحظه از شهري به شهري مي رود. شيخ ابوسعيد در جواب فرمود: شيطان هم در يك نفس از مشرق به مغرب مي رود پس اين چنين چيزها را قيمتي نيست. بنده آن بود كه در ميان خلق بنشيند و برخيزد و بخورد و بخسبد و بخرد و بفروشد و در بازار در ميان خلق داد و ستد نمايد و زن بگيرد و با خلق درآميزد و يك لحظه از ياد خداي غافل نباشد.

آنچه در اسرار سلام بيان شد در حديث طولاني از امام صادق عليه السلام وارد شده كه خلاصه آن اين است كه: «معناي سلام در پايان هر نماز، امان است و هر كس تسليم امر الهي باشد در امان است و سلام نامي از نامهاي خداوند متعال است كه ميان خلق خود به وديعت نهاده تا معني و محتواي آن را در داد و ستدها و امانتداري ها و روابط با هم و صحت آميزش و معاشرتها به كار ببرند.

چنانچه خواستي سلام را جاي خود نهي و حق معناي آن را ادا كني، بايد از خدا پروا كني و دين، دل و عقلت از گزند خودت در سلامت باشد. و آنها را به تيرگي گناهان نيالايي و بايد فرشتگان نگهبانت را سلامت بداري، آنها را نيازاري و ملولشان نسازي و با بدرفتاري با ايشان آنان را از



[ صفحه 136]



خود نترساني. آنگاه دوستت و سپس دشمنت (بايد از جانب تو در سلامت باشد) كه هر كس نزديكترين فرد به او از دست او در سلامت نباشد به طريق اولي دورترين فرد از او در سلامت نخواهد بود.

و هر كس كه سلام را در جايگاه هايش ننهد او را نه سلامي است و نه تسليمي و در سلام گفتنش دروغگو است هرچند كه بلند و آشكار در ميان مردم سلام بگويد» [1] .

در اين عمل عبادي (نماز) اسرار معجزه آسايي است كه به شمه اي از آن با استناد به روايات اشاره گرديده باشد كه با درك هرچه بيشتر از اهميت و جايگاه نماز در مكتب انسان ساز اسلام، توشه اي برگيريم و با اداي اين فريضه ي مهم و درك گوشه اي از اسرار و مفاهيم آن به حيات طيبه فردي و اجتماعي دست يافته و تحت ولايت الهي با سلم و صلح، زندگي سعادتمندانه اي را تحصيل نمائيم.



[ صفحه 137]