از مجموع مطالبي كه گفته شد تا حدي تأثير و نقش دوستان در زندگي انسان مشخص گرديد و شايد بتوان گفت كه همه تأكيدات دين ناظر به



[ صفحه 84]



اهميت اين نكته است كه ايفاي نقش دوستان را در سرنوشت انسان نبايد ناديده گرفت. بدون ترديد مي توان گفت كه مهمترين عامل در شكل دهي شخصيت آدمي بعد از تصميم و اراده ي فرد، دوستان و معاشران او هستند. چون طبيعت انسان تأثيرپذير است و بخش عمده اي از اوصاف اخلاقي و عقايد فردي را از ديگران كه با او مصاحب و قرينند اخذ مي كند و اين امري نيست كه قابل كتمان باشد چون حالت انفعالي و تأثيرپذيري هم از حيث علمي امر ثابت شده اي است و هم از جهت منطق ديني امري پذيرفته شده است. آنچه كه ديدگاه دين را در اين امر تبيين مي كند رواياتي است كه در اين خصوص وارد شده است.

امير بيان علي عليه السلام در تأثير همين امر مي فرمايند:

«هرگاه امر كسي بر شما مشتبه شد و دين او را تشخيص نداديد به دوستانش نظر كنيد اگر اهل دين بودند او نيز پيرو دين خداست و اگر بر دين خدا نبودند پس او هم نصيب و بهره اي از دين خدا ندارد» [1] .

امام صادق عليه السلام فرمودند: خصلتان من كانتا فيه و الا فاعزب ثم اعزب، ثم اعزب قيل و ما هما؟ قال: الصلاة في مواقيتها و المحافظة عليها و المواساة.

«هر كه دو خصلت در او بود قابل معاشرت و دوستي است وگرنه از او دوري كن، دوري كن، دوري كن گفته شد: آن دو صفت چيست؟ فرمود: يكي نماز را به



[ صفحه 85]



وقتش خواندن و به آن مواظب بودن و ديگري همدردي» [2] .

اينكه امام سه بار تأكيد ورزيدند كه دوري كنيد نشانه ي شدت تأثير پذيري صفات اخلاقي افراد در يكديگر است به همين دليل امام اصرار دارند كه با اهل نماز و پاسداران و حافظان نماز معاشرت و حشر و نشر داشته باشيد تا اخلاق آنان به شما سرايت نمايد. مفهوم اين كلام نوراني آن است كه اگر با غير ايشان و كساني كه بي توجه به نماز و عبادتند نشست و برخاست داشته باشيد آنان شما را از مسير سعادت منحرف مي سازند و اخلاقشان را در شما تسري مي بخشند چنانچه سنائي غزنوي گفته است:



با بدان كم نشين كه درماني

خوپذير است نفس انساني



و يا عارف رومي (مولوي) چنين زيبا سروده اند كه:



تا تواني مي گريز از يار بد

يار بد بدتر بود از مار بد



مار بد تنها همي بر جان زند

يار بد بر جان و بر ايمان زند



و براستي كه نقش دوست در سعادت و شقاوت انسان بسيار مؤثر است و غالبا اثر و نقش او از نقش و تأثير خانواده و نزديكان بيشتر و مهمتر است. پس بايد در انتخاب و شناخت او دقيق و كوشا بود.