ذكر در لغت به معناي حفظ مطالب و معارف آمده با اين فرق كه حفظ به معناي بدست آوردن در ابتداي امر گفته مي شود و ذكر به ادامه و حاضر داشتن آن. كه آن حضور گاهي قلبي است و گاهي قولي و به همين خاطر ذكر را به دو قسم قلبي و زباني تقسيم كرده اند [1] .

و اما مصداق ذكر: براي ذكر افراد و مصاديق زيادي در قرآن و سنت بيان شده است ولي آنچه از فحص و بررسي در آيات و روايات بدست مي آيد اين است كه نماز، فرد واقعي و مصداق حقيقي ذكر الهي است چون نماز



[ صفحه 32]



دستوري است كه در همه ي شرايع و اديان الهي جزء فرائض و واجبات بوده است و خداوند در قرآن كريم تصريح كرده است كه مراد از ذكر الهي، نماز است.

اقم الصلوة لذكري: «نماز را بپا دار تا به ياد من باشي» [2] و در آيه ديگر مي فرمايد: و لذكر الله أكبر «نماز بزرگترين ذكر الهي است» [3] .

اينكه نماز را برترين مصداق ذكر خدا ياد كرده شايد بدين جهت باشد كه در حال قيام به نماز، نفس آدمي در اثر توجه به مبدأ اعلي و خالق يكتا از اضطراب دروني دور شده و سختي ها و ناملايمات را از ياد مي برد. و شايد وجه كمك گرفتن از نماز در آيه استعينوا بالصبر و الصلاة «يعني از صبر و نماز استعانت بجوئيد» [4] همين باشد. در تفسير آيه 91 سوره مباركه مائده «انما يريد الشيطان أن يوقع بينكم العداوة و البغضا في الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكر الله و عن الصلاة فهل أنتم منتهون» «شيطان مي خواهد در ميان شما به وسيله شراب و قمار عداوت ايجاد كند و شما را از ذكر خدا و نماز باز دارد آيا خودداري خواهيد كرد». گفته شد كه: «به اين دليل خداوند در اين آيه نماز را جداي از ذكر خدا اسم برد - با توجه به اينكه نماز هم ذكر خداست - كه نماز فرد كامل از ذكر الهي است و خداوند اهتمام بيشتري به امر آن دارد و در روايت صحيح هم وارد شده كه نماز پايه و ستون دين است» [5] و نيز از



[ صفحه 33]



كلمه «موقوت» در آيه 103 سوره ي مباركه ي نساء كه فرمود: ان الصلاة كانت علي المؤمنين موقوتا. «استفاده مي كنند كه وقت در نماز كنايه از ثبات و تغييرناپذير بودن اين فريضه ي الهي است يعني نماز يك فريضه ي ثابتي است كه در هيچ حال ساقط نمي شود و هرگز تبديل به چيز ديگر نمي گردد آنطور كه مثلا روزه در مقام اضطرار تبديل به فديه مي شود» [6] .

بنابراين كمترين ترديد در اين مطلب روا نيست كه ياد خدا آرام بخش دلها از همه ي يأس ها و ناآرامي ها بوده و نماز روشن ترين مصداق و فرد اكمل از ذكر الهي است.

نتيجه اينكه نماز تنها عامل بازدارنده از همه لغزشها و تنها تكيه گاه امن و مأمن مستحكم براي انسانها خصوصا جوانان است كه هرگز نفس خويش را از افتادن در مهلكه ي حوادث مصون نمي بينند و شايد به همين سبب باشد كه در كتاب آسماني قرآن كمتر عبادتي چون نماز مورد اهميت قرار گرفته است تا آنجا كه حدود صد و چهارده مورد اين كلمه در قرآن بكار رفته و در پانزده مورد امر به آن شده است. و در صدق و درستي ادعاي ما همين بس كه جواني از انصار نماز را با پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بجا مي آورد و با اين وصف، آلوده به گناهان زشتي نيز بود. اين مطلب را به عرض پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم رساندند. حضرت فرمود:

ان الصلاة تناه يوما «نمازش او را روزي از اين اعمال پاك مي كند» [7] .



[ صفحه 34]