علّامه محمدباقر مجلسي از همان اوان كودكي با هوشي سرشار و استعداد خدادادي و



[ صفحه 29]



پشت كاري مخصوص، به تحصيل علوم متداوله عصر پرداخت. چون در سايه تعليمات و مراقبات پدر علّامه اش كه خود نمونه كامل يك فقيه بزرگ و عالم پارسا بود، شروع به كار نمود. در اندك زماني مراحل مختلفه علمي را يكي پس از ديگري طي كرد. از همان سنين جواني، آثار بلوغ از سيماي جالبش آشكار بود، و هركس او را مي ديد، آينده درخشاني را برايش پيش بيني مي كرد. [1] چنانچه خود فرموده است: «الحمدلله رب العالمين كه بنده در چهارسالگي همه اين ها را مي دانستم؛ يعني خدا و نماز و بهشت و دوزخ. و نماز شب مي كردم در مسجد صفا، و نماز صبح را به جماعت مي كردم. و اطفال را نصيحت مي كردم به آيت و حديث، به تعليم پدرم رحمه الله». [2] .

به طوري كه از تأليفات انبوهش مخصوصاً دايرة المعارف «بحارالأنوار» و «مرآت العقول» و «شرح اصول كافي» آن علّامه روزگار استفاده مي شود و از اشاره و تصريحي كه خود در خلال بعضي از بيان ها و توضيحات بحار مي كند، و از مجموع آنچه استادان و شاگردان و معاصرانش درباره او گفته اند، و آنچه خود در ديباچه جلد اول بحار نوشته است، به خوبي استفاده مي شود كه آن مرد فزون مايه بعد از تكميل تحصيلات خود در فنون و علوم فقه، حديث، رجال، درايه، ادبيات عرب، كلام، حكمت، فلسفه، رياضي، طب و غيره با واقع بيني مخصوصي به تحقيق در اخبار اهل بيت عصمت و طهارت پرداخت، و با استفاده از شرايط مساعد و قدرت سلطان وقت شاه سليمان صفوي، به جمع آوري كتابهاي مربوطه و مدارك لايحه، از هر مرز و بومي كه بود، همت گماشت.

وي از بيست و پنج سالگي شروع به تأليف و تصنيف نمود و در ابتداي ربيع الأوّل سال 1063 ه.ق اولين كتاب خود را به نام «ميزان المقادير» يا «رسالةالاوزان» به پايان رسانيد.



[ صفحه 30]



و از اينجا روشن مي گردد كه در ابتدا گرايش و توجه وي به مسائل فقهي بوده و خواسته است مسائل مهمّي كه مبتني بر شناخت وزن و مقدار هستند - با توجه به مباحثي كه والد علّامه اش در كتاب «روضة المتقين» بيان فرموده است - در اين كتاب بيان نمايد. و اين شروعي بود براي تأليف كتابهاي بسيار ارزنده اي كه در طول عمر خود به عنوان مهم ترين دستاورد حياتش جمع آوري و براي ابديّت تاريخ به يادگار گذارد. تنها هفت سال پس از پايان اوّلين تأليف خود، يعني در سال 1070 ه.ق كتاب «فهرست اخبار كتب عشره» را تأليف كرد. [3] .