حمد و سپاس مخصوص حقيقتي است كه انسان را آفريد و در وجودش جذبه اُنس و نياز با معبود را قرار داد. چرا كه مخلوق در ذاتش فقير و نيازمند به مبدأ و مركز عالم است و به حكم آيه شريفه: (يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَآءُ إِلَي اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ [1] ) در ذات بشر نياز به حركت به سوي خالق هستي به وديعه سپرده شده است، زيرا كه انسان بالفطره و بالوجدان كمال طلب مي باشد؛ و با توجه به اين حقيقت ظرف وجود خويش را با اظهار نياز در مقابل معبود تكميل مي كند و خود را به قرب حق - جل جلاله - كه همرنگ شدن با صفات پروردگار است نزديك مي كند، چرا كه انسان در هر عملِ جوارحي و جوانحي بي نياز از حول و قوه خداوند نيست و در هر لحظه تمام هستي اش نداي (إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ [2] ) سر مي دهد، اگرچه كه انسان با پرده هاي غفلت كه بر روي گوش جان خويش كشيده است اين صداي وجداني را درك نكند؛ ولي به فرمايش آيه كريمه: (و إذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلّا إِيّاهُ فَلَمّا نَجّاكُم إِلَي البَرِّ أعْرَضْتُمْ وَ كَانَ الإنسانُ كَفوراً [3] ) انسان در مواقع خطر و حسّاس زندگي و آنجايي كه اضطراراً و حتّي اختياراً از تعلّقات وهمي آزاد و حجابهاي غفلت از جانش زدوده مي شود تكيه گاه حقيقي خويش را مي يابد و به اين نكته اساسي واقف مي گردد كه حول



[ صفحه 22]



و قوّه و تأثيرگذارنده اي در عالم به جز حقيقت عالم - جل جلاله - نيست، در نتيجه همه موجودات، فقير رحمت و الطاف و عنايات و حول و قوه خداوند هستند و بدون قدرت او، و حول و قوه اش نمي توانند حركتي داشته باشند. يكي از اين حركاتِ در جهت حق، دعا است؛ و دعايي كه خود مظهر عجز و فقر و نياز در برابر پروردگار است تا توجهي از مبدأ هستي به او نشود و تا إذني از محضر او به بنده نرسد و تا كششي از جانب معشوق نباشد، عاشق و داعي بيچاره نمي تواند او را بخواند و لحظه اي در مقام مناجات با او بنشيند. و اين مفهومِ همان كلام دلنشيني است كه در آيه شريفه فرمود: (أُدْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ [4] )؛ يعني در ابتدا او به ما توجه مي كند و ما را صدا مي زند كه اي بنده! خداي خويش را بخوان و صدا بزن و الّا انسان عاجزتر از آن است كه خود به تنهايي بتواند خداي سبحان را بخواند و با او اُنس بگيرد. و چه زيبا سرود «اي دعا از تو اجابت هم ز تو».

از جناب حضرت صادق آل محمّد - صلوات الله عليهم - منقول است كه: «هيچ بنده اي دست به درگاه خداي عزيز جبّار نگشايد، جز اينكه خداي عزوجل شرم كند كه آن را تهي بازگرداند تا اينكه از فضل و رحمت خود در آن بنهد، پس هرگاه يكي از شماها دعا كرد دستش را برنگرداند تا آن را به سر و روي خود بكشد». [5] يعني طبق فرمايش حضرت، پروردگار، عزيز است؛ يعني اثرپذير نيست و نفوذناپذير است و گريه و اشك و دعا و... در او اثري نمي گذارد و اگر صداي بنده را مي شنود و عنايتي مي نمايد از فضل درياي رحمت اوست و هرچه به بنده اش عطا مي كند استحقاق و شايستگي مخلوق نيست، بلكه كرم و جود و عطا و رحمت حق است. و اگر مخلوقي خواست از اين شاهراه دعا و اظهار نياز، خارج شود و ترك سنت دعا نمايد، نزد پروردگار هيچ جايگاهي ندارد كه فرمود: (قُلْ ما يَعْبَوأُ بِكُمْ رَبّي لَوْلا دُعاؤُكُمْ [6] ) پس هركه در قلب و عمل و ظاهر و باطن، لحظه به لحظه خود را فقير حق و محتاج عنايات خداوند جليل مي داند حقيقتاً در حال



[ صفحه 23]



دعاست و سلولهاي وجودش عاجزانه با همه وجود او را مي خوانند. باشد كه حضرتش با نظر رحمت، ما را بندگان دعاگو و ثناخوانش قرار دهد و از جامي كه بندگان خاصش را سيراب مي نمايد؛ همه ما را از صفات و مرامش سيراب نمايد.

تفصيل آنچه كه به نگارش درآمد در صحيفه نوراني پروردگار و كلمات حيات بخش اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام شواهدي دل انگيز و ترنّم بخش دارد؛ كه اين مقال را فرصت پرداختن به همه آن نيست.

مقباس المصابيح نيز جرعه اي شيرين از شهد معارف اهل بيت عليهم السلام در اظهار نياز به محضر محبوب است. اين اثر به خامه قلم محدث بزرگ و فرهيخته دوران، مدافع عاليقدر مكتب اهل بيت عليهم السلام علامه مولي محمدباقر مجلسي در آداب دعا و شرايط آن و نيز دعاهاي برگزيده شيعه در تعقيبات نماز و سجده شكر و دعاهاي مربوط به ساعات روز است و شايسته بود كه به صورت مناسب تحقيق شود. كه اين افتخار نصيب گرديد تا آن را به عاشقان معارف مكتب اهل بيت عليهم السلام تقديم كنيم.