1- قنوت از جمله مستحباتي است كه تأكيد بسيار بر آن شده است، براي پي بردن به اهميت آن به عنوان نمونه مي توان گفت كه: با اينكه نماز وتر يك ركعت است به خواندن قنوت در آن سفارش شده است، نماز جمعه دو ركعت است و در هر ركعت به قنوتي مزين شده است، در نماز عيدين (فطر و قربان) در ركعت اول پنج و ركعت دوم چهار قنوت دارد. نماز آيات پنج قنوت دارد. با اينهمه تأكيد حتما ايجاب مي كند با تعمق بيشتري به آن پرداخت.

2- بايد دستها را مقابل صورت بلند كرده و مستحب است كه كف آنها را رو به آسمان و پهلوي هم نگه دارد و غير شست انگشت هاي ديگر را به هم بچسباند و به كف دستها نگاه كرد. [1] .

3- مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند ولي براي كسي كه نماز به جماعت مي خواند، اگر امام جماعت صداي او را بشنود بلند خواندن قنوت مستحب نيست. [2] .

4- باز هم مي توان براي اهميت قنوت به مطلب زير توجه كرد:

اگر فراموش كند (خواندن قنوت را) و پيش از آنكه به اندازه ي ركوع خم شود



[ صفحه 84]



يادش بيايد، مستحب است بايستد و بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد مستحب است بعد از ركوع قضا كند و اگر در سجده يادش بيايد، مستحب است بعد از سلام نماز قضا نمايد. [3] .

5- در قنوت برخلاف سجده كه نمي توان آيات قرآني را تلاوت كرد، سفارش شده است از ادعيه ي قرآني خوانده شود و همچنين ادعيه ي زير هر كدام از سوي معصومين عليهماالسلام سفارش شده است:

6- دعاي مشهور به كلمات فرج كه از امام الباطن و الظاهر حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت شده است:

«لا اِلهَ الاَّ اللَّهُ الْحَليمُ الْكَريمُ، لا اِلهَ الاَّ اللَّهُ الْعَلِيّ الْعَظيمُ، سُبْحانَ اللهِ رَبّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَ رِبّ الْاَرَضينَ السَّبْعِ، وَ ما فيهِنَّ وَ ما بَيْنَهُنَّ، وَ رَبّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، وَ الْحَمْدُللهِ رَبّ الْعالَمينَ»

«اَللَّهُمّ اغْفِرْلَنا، وَ ارْحَمْنا، وَ عافِنا، وَاعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ، اِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيْ ءٍ قَدير»

اَللَّهُمَّ اِلَيْكَ شَخَصَتِ الْاَبْصارُ، وَ نُقِلَتِ الْاَقْدامُ، وَ رُفِعَتِ الْاَيْدي، وَ مُدَّتِ الْاَعْناقُ، وَ اَنْتَ دُعيتَ بِالْاَلْسُنِ، وَ اِلَيْكَ سِرُّهُمْ وَ نَجْويهُمْ فِي الْاَعْمالِ. رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ، وَ اَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحينَ. اَللَّهُمَّ اِنَّا نَشْكُو اِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِنا، وَ غَيْبَةَ اِمامِنا، وَ قِلَّةَ عَدَدِنا، وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنا، وَ تَظاهُرَ الْاَعْداءِ عَلَيْنا، وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنا، فَفَرِّجْ ذلِكَ اَللَّهُمَّ بِعَدْلٍ تُظْهِرُهُ، وَ اِمامِ حَقٍّ نَعْرِفُهُ، اِلهَ الْحَقِّ آمينَ رَبّ الْعالَمينَ»

خدايا ديده ها به سوي تو دوخته شده و گامها به سوي تو به حركت درآمده و



[ صفحه 85]



دستها سوي تو بلند گشته و گردنها سوي تو كشيده شده و تو با زبانها خوانده شده اي و سر و راز آنان در اعمال به سوي توست، پروردگارا در نزاع ما و امت به حق حكم فرما كه تو بهترين حكم كنندگاني، خداوندا ما از فقدان پيامبرمان و غيبت اماممان و اندكي تعدادمان و افزوني دشمنانمان و غلبه ي دشمنان بر ما و دامنگير شدن آشوبها به تو شكايت مي آوريم.

خداوند پس تمام اينها را به دست عدالتي كه آشكارش سازي و امام بر حقي كه او را بشناسيم از ما بزداي، اي معبود حق اين دعا را مستجاب فرما اي پروردگار عالميان.

اَللَّهُمَّ مَنْ كانَ اَصْبَحَ وَ لَهُ ثِقَة اَوْ رَجاءً غَيْرُكَ فَاَنْتَ ثِقَتي وَ رَجائي، يا اَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَ يا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، اِرْحَمْ ضَعْفي وَ مَسْكَنَتي وَ قِلَّةَ حيلَتي، وَ امْنُنْ عَلَيَّ بَالْجَنَّةِ، وَ فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّار، وَ عافِني في نَفْسي وَ في جَميعِ اُمُوري، بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرَّاحِمينَ»

خداوندا هر كسي صبح و شام مي كند در حاليكه اطمينان يا اميدي غير تو دارد، پس تويي اطمينان و اميد من، اي بخشنده ترين كساني كه از آنان درخواست مي گردد و اي مهربان ترين كساني كه از آنان رحمت خواسته مي شود به ضعف و تهيدستي و اندكي چاره سازيم رحم آور و بهشت را به من ارزاني دار، و وجودم را از آتش برهان و مرا در نفسم و جميع كارهايم سلامت بدار به رحمت خودت اي مهربان ترين مهربانان. [4] .

7- قنوت يكي از مستحبات مؤكده است كه ترك آن شايسته نيست، بلكه



[ صفحه 86]



احتياط در اتيان به آن است، زيرا كه بعضي از اصحاب قايل به وجوب شده اند و ظاهر بعضي روايات نيز وجوب است. [5] .

8- از ادعيه ي شريفه كه بسيار فضيلت دارد و نيز مشتمل بر آداب مناجات بنده با حق است و مشتمل بر تعداد عطاياي كامله ي الهيه است كه با حال قنوت، كه حال مناجات و انقطاع به حق است تناسبي تام دارد و بعضي از مشايخ بزرگ رحمه الله بر آن تقريبا مواظبت داشت، دعاي «يا مَنْ اَظْهَرَ الْجَميل»است كه از كنوز عرش است و تحفه ي حق براي رسول صلي الله عليه و آله خداست و براي هر يك از فقرات آن فضايل و ثواب هاي بسيار است. [6] .

9- «يا مَنْ اَظْهَرَ الْجَميلَ وَ سَتَرَ الْقَبيحَ يا مَنْ لَمْ يُواخِذْ بِالْجَريرَةِ وَ لَمْ يَهْتِكَ السِّتِرَ يا عَظيمَ الْعَفُو يا حَسَنَ التَّجاوُز، يا واسِعَ الْمَغْفِرَه يا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَة يا صاحِبَ كُلِّ نَجْوي، يا مُنْتَهي كُلِّ شَكْوي يا كَريمَ الصَّفْح يا عَظيمَ الرَّجاء يا مُبْتَدِءاً بِالنِّعْمَ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها يا رِبَّنا وَ سَيِّدَنا وَ مَولانا، يا غايَةَ رَغْبَتِنا، اَسْئَلُكَ اَللَّهمَّ اَنْ تُصَلِيَّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»

اي خدايي كه جمال و زيبايي را آشكار و زشتي را پنهان مي سازي اي خدايي كه به گناه مؤاخذه نمي كني و پرده ي گنهكاران را نمي دري اي صاحب عفو بزرگ كه از بدان به نيكويي مي گذري اي كه مغفرتت بسيار و دو دست تو به لطف و رحمت گشوده است اي آنكه آگه از هر راز نهاني، اي پناه و مرجع در شكايت خلق اي بزرگوار گناه بخش و مهربان اي اميد بزرگ اميدواران اي بخشنده ي نعمت هاي بي سابقه ي استحقاق، اي پروردگار و سيد و آقاي ما و منتهاي مطلوب



[ صفحه 87]



ما، از تو درخواست مي كنم كه بر محمد و آل او درود بفرستي. [7] .

10- اگر از فقرات مناجات شعبانيه امام متقين و امير مؤمنين و اولاد معصومين او عليهماالسلام كه امامان اهل معارف و حقايقند در قنوت بخواني، خصوصا آنجا كه عرض مي كنند: اِلهي هَبْ لي كَمالَ الْاِنْقِطاعِ اِلَيْك- الخ، ولي با حال اضطرار و تبتل و تضرع نه با دل مرده چون دل نويسنده (خداوند روح مقدست را با شهداي كربلا محشور فرمايد) بسيار مناسب اين حال است. [8] .

11- «اِلهي هَبْ لي كَمالَ الاِنْقِطاعِ اِلَيْكَ وَ اَنِرْ اَبْصارَ قُلُوبِنا بِضِياءِ نَظَرِها اِلَيْكَ، حَتّي تَخْرِقَ اَبْصارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النّؤر فَتَصِلَ اِلي مَعْدِنِ اَلْعَظِمَةِ وَ تَصيرُ اَرْواحُنا مَعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ، اِلهي لَمْ اُسَلِّطْ عَلي حُسْنِ ظَنّي قُنُوطَ الْاَياسِ وَ لَا انْقَطَعَ رَجائي مِنْ جَمَيْلِ كَرَمِكَ.....»

خدايا بريدن از همه چيز و گرويدن به سوي تو نهايت آرزوي من است، چنين انقطاعي به من عطا فرما. و ديدگان دل هاي ما را به روشني آن ديدگان كه به سوي تو نظر كند، چندان برافروز كه ديدگان دلها حباب هاي نور را پاره كند و به معدن بزرگي بپيوندد و ارواح به عزت قدس تو درآويخته گردد. الهي، و مرا از آنان قرار ده كه نداشان در دادي و ترا لبيك گفته، از آنان كه نگريستيشان و در پيشگاه جلالت جان افشانده و در نهان با آنان راز گفتي و بر آشكار در درگاه تو عمل كردند. الهي نااميدي نااميدان را بر حسن ظن خويش چيره نكرده ام و اميدم را از زيبايي كرمت نبريده ام. [9] .



[ صفحه 88]



- شايسته است كه با تأمل و غور بيشتري سراغ مناجات شعبانيه رفت، چه اينكه مشتمل بر مضامين بسيار عالي است، و نمي توان فرازي از اين دعا را بر فراز ديگر ترجيح داد، بايد از حضرت حق توفيق درك مراتب اين مناجات عظيم را مسئلت نمود. به قول آيت الله مشكيني كه در مصباح المنير مي فرمايد:

«سزاوار است آنان كه دلي زنده و روحي با خلوص و صفا دارند و يا آنكه طالبند چنين باشند، از اين دعا كه حياتبخش و ايمان آفرين و اخلاص پرور است غفلت نكنند و هر وقت حالي پيدا كنند بخوانند. [10] .

12- از جمله دعاهايي كه بر آن تأكيد شده است تا به خواندن آن در قنوت مداومت شود، ادعيه قرآني است، كه شرح و ذكر اين ادعيه در كتاب قيم مصباح المنير (صفحه ي 46 تا 53) آمده است.

13- و نيز از جمله ادعيه اي كه مي توان در قنوت و نماز استفاده نمود:

فرازهايي از دعاي كميل

زيارت عاشورا

مناجات خمسه عشر / مصباح المنير / 108

دعاي حضرت مهدي عليه السلام (اَللَّهُمَّ ارْزُقْنا تَوْفيقَ الطَّاعَه.....)

و خلاصه ي كلام آنكه بهترين دعاها آن است كه از مصادر امور- انبياء و اولياء عليهماالسلام- صادر شده است، كه اين مقربان درگاه الهي با كلام و ذكر خدا آشنا بوده اند و طريقه ي ارتباط با حضرت احديت را مي دانسته اند.

و هر كس به استعداد و فراخور حال خود مي تواند از اين دعاها بهره ي معنوي و



[ صفحه 89]



حظ قلبي را نصيب گردد.

«اَللَّهُمَّ اِنّي اَعُوذُبِكَ مِنْ نَفْسٍ لاَّ تَشْبَعْ وَ مِنْ قَلْبٍ لا يَخْشَعْ وَ مِنْ عِلْمٍ لا يَنْفَعْ وَ مِنْ صَلوةٍ لاَّ تُرْفَعْ وَ مِنْ دُعاءٍ لاَّ يُسْمَعْ»

به حضرتش پناه ببريم و از محضرش عاجزانه درخواست كنيم كه:

«اَللَّهُمَّ صَلِ عَلي مُحَمِّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعايي اِذا دَعْوَتُكَ وَ اسْمَعْ نِدايي اِذا نادَيْتُكَ وَ اَقْبِلْ عَلَيَّ اِذا ناجَيْتُكَ وَ.....»



[ صفحه 90]