يكي از جلوه هاي لطيف و ارزشمند روح انساني، نيايش به درگاه موجودي متعالي و راز و نياز با معبودي مقدس است. گرايش به نيايش و نياز به پرستش، يكي از ويژگي هايي است كه آدمي را بر حيوانات برتري مي بخشد. يكي از دستاوردهاي اديان الهي آن است كه اين نياز اساسي را به نيكوترين وجه پاسخ مي گويند و با دعوت مردم به پرستش معبود حقيقي، موجود شايسته ي عبادت را به آنان نشان مي دهند و آنان را از پرستش معبودهاي دروغين باز مي دارند.

راز خود گفتن و نياز خويش برملا ساختن از زيباترين جلوه هاي پرستش است، زيرا در اين حال آدمي معبود خويش را نزديكتر از هر كس ديگر مي يابد و او را سزاوار رازگويي مي بيند و با ايمان به قدرت و رحمت و خيرخواهي او، نياز خويش را به او عرضه مي دارد.

با اين احوال اگر ادعا كنيم كه مهم ترين نيايش اسلامي در هنگام نماز روي مي نمايد، گزاف نگفته ايم. هر چند ظاهر نماز چيزي بيش از مجموعه اي حركات و عبارات خاص نيست، حقيقت نماز



[ صفحه 400]



بس عميق تر است؛ به ديگر سخن، نماز نيز، هم چون انسان، حقيقتي ذومراتب دارد، صورت ظاهري نماز از اعمال و اوراد ويژه اي سامان مي يابد كه مسبوق به مقدمات و مشروط به شرايط خاصي است. در علم فقه، به تفصيل، از مقدمات، شروط، اركان و اجزاي نماز سخن بسيار گفته شده است. رعايت احكام فقهي نماز، اولين شرط بهره مندي از آثار معنوي و بركات روحي آن است؛ اما در وراي اين ظواهر، حقايق و اسراري نهفته است و همين اسرار باطني است كه نماز را در زمره ي اركان آيين اسلام در آورده است، و آن را«الصلاة معراج المؤمن» ساخته است.

آدمي هر اندازه در درك اسرار نماز كامياب تر و در راهيابي به ژرفاي آن موفق تر باشد، نمازش كامل تر خواهد بود و كمال نماز خود آيتي بر كمال انسان است. انسان كامل، در نماز، از هر چه كه رنگ و بوي نفسانيت دارد، وا مي رهد و يكسره مجذوب جمال معبود مي گردد. نماز، خلاصه ي اصول مكتب اسلام و روشنگر راه مسلماني است، بشر راهي دراز و دشوار در پيش دارد، راهي كه او را به رستگاري و سعادت واقعي مي رساند و پيمودن و رسيدن به آن هدف پديد آمدن و بودن اوست.