پيش از آغاز اين گفتار بايد در پيشگاه آن حقيقت ناشناخته ي دنياي اسلام و عرفان، اعتراف كنيم كه آن چه مي گوييم و مي نويسيم و حتي آن چه از آن انسان كامل و نمازگزار واصل با چشم خويش ديده ايم، جز صورتي از حقيقتي عظيم نيست؛ زيرا ما توانايي درك او و عبادت و نمازش را نداريم. بسيار شايسته است كه از زبان آن انسان كامل به خود بگوييم:



هر كسي از ظن خود شد يار من

وز درون من نجست اسرار من



و ما به او بگوييم:



ما را كجا به كوي تو ممكن شود وصول

كآنجا خيال را نبود قدرت نزول



آن چه تاكنون آورديم، بيان نظر امام خميني (ره) درباره ي نماز بود، اما در بيان عمل ايشان، بايد در زندگاني و جلوه هاي بندگي اش دقت كنيم؛ زيرا در فرهنگ عارفان است كه «آن را كه خبر شد، خبرش باز نيامد». بنابراين، دست يابي به ژرفناي روح آن بزرگ مرد عارف بسيار دشوار است.

بهتر آن است كه براي شناخت نماز ايشان، از حديث از حضرت علي (عليه السلام) كمك بگيريم كه معيار خوبي براي شناخت نماز هر فرد از طريق عمل اوست كه فرموده اند:

«و اعلم ان كل شيء من عملك تبع لصلوتك» [1] .

بدان كه هر عملي از تو، ناشي از نماز تو و پيرو آن است.



[ صفحه 363]



با دقت در كرار آن مرد عمل، جز حقيقت و خلوص و يكپارچگي در مسير حيات، چيز ديگري نمي يابيم. از همين حال او به نمازش پي مي بريم؛ زيرا بر اساس حديث ياد شده، كردار هر كسي، نشانه ي واقعيت نماز اوست. هر چه كردار او صالح و بادوام باشد، نشان از نماز واقعي او دارد.

امام خميني (ره) كسي است كه اهل علم و عرفان، به عظمتش معترفند؛ چنان كه مرجع بزرگ شيعه، مرحوم آيت الله العظمي اراكي (ره) در وصف او فرموده اند:

مردي به فداكاري و تقواي او هرگز نديدم؛ تقوا و فداكاري به تمام معني [2] .

اگر در سخنان آن رادمرد الهي دقت كنيم، در مي يابيم كه نماز او محل الهام هاي غيبي بوده است. آن گاه كه به بيان اسرار نماز سالكان و نمازگزاران مي پردازد، گاهي به صراحت اعتراف مي كند كه اين مطلب از الطاف حق يا همان الهام هاي غيبي پروردگار بوده كه به او عطا كرده است؛ براي مثال، در جايي مي فرمايند:

و ما در رساله ي سر الصلوة، اسرار روحيه ي اين تكبيرات و رفع يد را به طور لطيفي كه مذكور در آن رساله است، ذكر نموده ايم و آن از الطاف حق تعالي است به اين مسكين و له الشكر و الحمد [3] .

به يقين، فيض لطف حق به اين گونه ي ويژه، شامل هر كس نخواهد بود، مگر خاصان و مقربان درگاه او و اهل نماز واقعي.

راه ديگر براي شناخت ميزان پاي بندي او به نماز، خاطرات شاهدان و نزديكان آن مرد الهي است، كه چند نمونه را به عنوان نشاني از حقيقت نماز و نماز حقيقي اش بيان مي كنيم:

- حضرت امام (ره) در وصف حال نمازگزاران مستغرق در جمال محبوب به اين نكته اشاره مي كنند كه آنان هنگام نماز، از خود و نماز و عبوديت خويش هم غافل مي شوند. اما از حال خود او بشنويم:

نوه ي امام (عاطفه اشراقي) تعريف كرده اند:

يادم است كه در اوايل جنگ بود كه ناگهان صداي ضد هوايي به گوش ما رسيد و ما چون به صداي ضد هوايي آشنايي نداشتيم، احساس كرديم كه هر صدا به منزله ي انفجار يك بمب است و سراسيمه به اتاق امام رفتيم، ولي امام در ايوان اتاق مشغول نماز خواندن و عبادت كردن بودند و گويي اصلا



[ صفحه 364]



صدايي نشنيده و اصلا متوجه ورود ما به اتاق نشده اند [4] .

و باز مي گويند:

روز اولي كه شاه رفت- امام در نوفل لوشاتو فرانسه بودند و نزديك به سيصد تا چهارصد خبرنگار اطراف منزل امام جمع شده بودند- دو سه سؤال از امام شد كه صداي اذان ظهر شنيده شد. بلافاصله امام محل را ترك كردند و فرمودند: وقت فضيلت نماز ظهر مي گذرد. [5] .

اين خاطره، انسان را به ياد توجه به نماز امام عارفان علي عليه السلام در جنگ و نماز عاشوراي امام حسين عليه السلام در آن ميدان نابرابر مي اندازد، آري، همين دو خاطره شايد گوياي يك دنيا حقيقت و اخلاص است؛ او كه در نمازش خم ابروي يار مي بيند، هيچ گاه حاضر نيست كه يار بر در باشد و او بر در غير بايستند؛ خود ايشان در اين باب توصيه فرموده اند:

سالك الي الله و مجاهد طريق معرفت در هيچ حالي از احوال و طوري از اطوار از وظيفه ي عبوديت و حفظ محضر ربوبيت جلت عظمته غفلت نكند، حتي در امور عاديه... [6] .

از زبان نزديكانش نقل شده است كه ايشان هيچ گاه نماز شب خود را ترك نكرد، حتي در هواپيما. حضرت امام (ره) هنگامي كه بر روي تخت بيمارستان بود، به يكي از ياران خود سفارش مي كند كه هنگام نماز و اذان، او را بيدار كند. هنگامي كه از خواب بر مي خيزد و مي بيند كه او را بيدار نكرده اند، با ناراحتي مي فرمايند: «من هيچ گاه نماز خود را به تأخير نيانداخته ام، حال كه پايم لب گور است، چرا اين كار را بكنم». به هر حال او به عمل معتقد بود و حتي فرموده اند:

جميع علوم عملي است حتي علم التوحيد را نيز اعمالي است قلبيه و قالبيه [7] .

نگاه او به جهان غير از نگاه ماست. ايشان فرموده اند:

«عالم، مسجد ربوبيت است. بايد مراقبه كنند كه با طهارت و صفاي ظاهر و باطن در آن قدم نهند؛ كه بساط حق را غير مطهرين نتوانند پاي نهاد و بار مجالست با او را جز به صديقين مخلصين ندهند [8] .

از اين رو، تنها اوست كه در اوج يقين فرمود با «دلي آرام و قلبي مطمئن» از ميان شما مي روم؛ زيرا جز او را، جرأت اين ادعا نيست. روحش شاد باد.



[ صفحه 365]