ابتدا براي آگاهي از ديدگاه امام خميني (ره) نمونه هايي از توصيف هاي آن نمازگزار حقيقي را درباره ي نماز بيان مي كنيم. شايد بتوان گفت كامل ترين سخن ايشان درباره ي نماز اين جمله است كه مي فرمايند:

سرمايه ي سعادت عالم آخرت و وسيله ي زندگاني روزگارهاي غيرمتناهي نماز است. [1] .

تعبير ديگر ايشان، عبارت «نسخه ي جامعه» است، نسخه اي كه پروردگار براي رهايي جان قدسي انسان از قفس طبيعت، تجويز كرده است، ايشان مي فرمايند:

معلوم شود كه حقيقت اين عبادت الهي و نسخه ي جامعه كه براي خلاصي اين طايرهاي قدسي از قفس تنگناي طبيعت به كشف تام محمدي ترتيب داده شده و به قلب مقدسش نازل گرديده... [2] .

در سخني ديگر بيان مي كنند كه اين نسخه ي كامل «تركيب قدسي» الهي است و همانند ديگر افعال و احكام الهي بر پايه ي حكمت و قوانين حضرت حق بنا شده است. ايشان مي فرمايند:

نماز كه يكي از تركيبات قدسيه است كه بيدي الجلال و الجمال فراهم آمده است و تسويه شده است... [3] .

پس از آن كه حضرت آدم و حوا (عليهما السلام) از جوار پروردگار به عالم خاك هبوط كردند، يزدان مهربان دريچه ي ذكر خويش را به روي آدم و حوا گشود و مركبي فراهم كرد تا آنان اين فاصله را با مراتب و منازلش از مبدأ طبيعت تا مقصد قرب الهي بپيمايند.

خداوند همان گونه كه پيامبر خود را به معراج قربش برد و حقايق ملك و ملكوت را به او شناساند، حضرت آدم (عليه السلام) و همه ي فرزندان او را كه دورافتادگان از عالم قدس اند به واسطه ي نماز به محضر انس خويش بار داد. امام (ره) در اين باره مي فرمايند:



[ صفحه 353]



نماز، مركب سلوك و براق سير الي الله است. [4] .

و نيز مي افزايند:

براق سير و رفرف عروج اهل معرفت، نماز است. [5] .

حضرت امام (ره) تعبير براق (اسبي است كه پيامبر را به معراج رساند) و رفرف را درباره ي نماز بسيار به كار برده اند. نكته ي مهم آن است كه قدرت و توان اين مركب و ميزان بهره مندي از آن، به ظرفيت و توان معنوي سالك و راكب آن بستگي دارد. حضرت امام (ره) در ادامه مي فرمايند:

و هر كس از اهل سير و سلوك الي الله را نمازي مختص به خود او و حظ و نصيبي است از آن، حسب مقام خود... [6] .

هنگامي كه دريافتيم نماز «نسخه ي جامعه ي» الهي براي انسان است، جايگاه نماز در بين عبادت هاي ديگر آشكار مي شود. آيات و اخبار، مشهورترين مرتبه نماز را «عموديت» آن برمي شمارند.

حديث امام علي (عليه السلام) در ابتداي مقاله، گوياي اين مرتبه و لوازم ويژه است. امام خميني (ره) با اشاره به اين نكته مي فرمايند:

... نماز كه در بين عبادات و مناسك الهيه، سمت جامعيت و عموديت دارد... [7] .

يا اين كه:

و در جمع عبادات، خصوصا نماز كه سمت جامعيت دارد و منزله ي آن در عبادات، منزله ي انسان كامل است و منزله ي اسم اعظم، بلكه خود اسم اعظم است... [8] .

راز اين جامعيت، همان است كه در حديث پيامبر بيان شده است:

«لان الصلاة تسبيح و تهليل و تحميد و تكبير و تمجيد و تقديس و قول و دعوة.» [9] .

زيرا نماز هم تسبيح است و هم تهليل و هم ستايش و هم تكبير و هم تقديس و هم گفتار است و هم خواستن.

يكي ديگر از تعابير امام (ره) درباره ي نماز، «معجون الهي» و «حبل متين» است. ايشان مي فرمايند:



[ صفحه 354]



اگر روزگار به عارفي رباني مهلت دهد، مي تواند تمام منازل سائرين و معارج عارفين را از منزلگاه يقظه تا اقصاي منزل توحيد از اين معجون الهي و حبل متين بين خلق و خالق خارج كند. [10] .