نماز رابطه انسان با خداست و مايه صفاي روح و پاكي دل و موجب پيدايش روح تقوي و تربيت انسان و پرهيز از گناهان است [1] «نماز مهمترين عبادات است كه طبق روايات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات ديگر نيز قبول خواهد شد.» اهميت نماز به حدي است كه امام جعفر صادق (عليه السلام) آن را ركن و اساس دين ناميده است «الصلوة علي عمود الدين».

ضمنا شناخت معبود و آفريدگار، محبت او را در دل ايجاد مي كند و اين محبت، انسان را به پرستش و عبادت و اظهار كوچكي و تواضع در برابر عظمت او وا مي دارد. نماز جلوه اي از بندگي انسان در پيشگاه خدا و مظهر عبوديت و عبادت است. در قرآن كريم به صراحت بيان شده است.

«و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» [2] .

و آنچه كه ريشه و سبب عبوديت و بندگي انسان است عبارت است از: عظمت خدا و برخورد با يك شخصيت عظيم، انسان را به تواضع وا مي دارد و شناخت خداوند عظيم، انسان ناتوان و حقير را به كرنش وا مي دارد و انسان برخوردار از عجز و نياز و ناتواني، خود را برابر خداوند بي نياز و مطلق مي بيند و احساس بندگي مي كند و نيز توجه انسان به نعمت هاي بي شمار الهي ريشه اصلي عبادت و پرستش است كه در قرآن به اين نكته مهم اشاره شده است كه: «بايد خداي كعبه را عبادت كنند



[ صفحه 285]



خدايي كه آنان را از گرسنگي نجات داد و سير كرد و از ترس ايمن ساخت. [3] .

پس بهترين عبادت ها، عبادتي است كه آگاهانه باشد چنان كه آمده است: دو ركعت نماز انسان آگاه و دانا از هفتاد ركعت نماز شخص نادان برتر است. [4] و امام صادق (عليه السلام) در اين رابطه فرموده است: كسي كه دو ركعت نماز بخواند و بداند با كه سخن مي گويد گناهانش بخشيده مي شود. [5] .

عاشقانه و خالصانه باشد، چون تا عبادت خالص نباشد در درگاه الهي پذيرفته نيست تعبير قرآن چنين است: هيچ دستوري عبادي براي مردم نيامده، مگر آنكه امر به اخلاص در آن شده است. [6] .

خاشعانه باشد، چنان كه در سوره مؤمنون آيه 2 آمده است: «الذين هم في صلوتهم خاشعون؛ در نمازشان خاشعند» و نيز مخفيانه باشد پس از اركان و شرايط بالا مي فهميم كه هر نمازي، نماز مطلوب نيست، بلكه نماز بايد شرايط صحت عبادات و قبولي و كمال عبادات را توأم باشد كه از جمله شرايط قبولي عبادات مي توان موارد زير را نام برد.

1- بعد اعتقادي (ايمان): چنانكه در قرآن آمده است، اعمال شايسته و صالحات از كسي كه مؤمن باشد موجب حيات طيبه مي شود. در آيه ديگر چنين آمده است كه كسي كه كفر ورزد و ايمان را نپذيرد، اعمالش تباه مي شود. [7] .

2- بعد سياسي: چنانكه در حديثي از امام محمد باقر (عليه السلام) آمده است: كسي كه ايمان به خدا دارد و عبادت هاي جانفرسا هم انجام مي دهد ولي امام شايسته اي از طرف خداوند ندارد تلاشش بي فايده و نپذيرفته است و نيز در حديث ديگر آمده است. هر كه ولايت ما را نداشته باشد و به رهبري ما گردن ننهد، خداوند عملي را از او بالا نمي برد و نمي پذيرد. [8] .

3- بعد اخلاقي «تقوي»

4- بعد اقتصادي «رسيدگي به محرومين»: چنانكه موضوع نماز و زكات در قرآن و روايات كنار هم آمده است.

5- بعد اجتماعي «خوش رفتاري»: احاديث فراواني در خصوص حسن خلق و مودت با مردم و...



[ صفحه 286]



آمده است از جمله در حديثي آمده است: هر كس زن و مرد مسلماني را غيبت كند تا چهل روز نماز و روزه اش قبول نمي شود، مگر اينكه رفيقش او را ببخشد. [9] .

امام صادق (عليه السلام) نشانه ي آن را كه آيا خداوند اطاعت ما را پذيرفته است يا نه؟ چنين مي فرمايد؟ هر كه مي خواهد بداند آيا نمازش پذيرفته شده يا نه، ببيند آيا نمازش او را از گناه و زشتي بازداشته است؟ به هر مقدار كه نماز او مانع از گناه و منكر شده، نمازش قبول شده است. [10] .