از ديدگاه دين، انسان موجودي كاملا مادي و طبيعي نيست، بلكه وجود از دو ساحت (جسماني يعني بدن و غير جسماني يعني روح يا نفس) سامان مي يابد. خداوند در مقام بيان نحوه خلقت آدميان اعلام مي دارد كه پس از تكميل مراحلي از آفرينش (ساحت طبيعي جنيني) مرحله نويني آغاز مي شود كه با ساحت غير جسماني او در ارتباط است: «آنگاه نطفه را به صورت علقه در آورديم، پس آن علقه را [به صورت] مضغه گردانيديم و آنگاه مضغه را استخوان هايي ساختيم، بعد استخوان ها را با گوشتي پوشانيديم، آنگاه [جنين را در] آفرينشي ديگر پديد آورديم.» [1] .

در پاره اي از آيات نيز، از مرحله آفرينش ساحت روحاني و غير مادي آدمي به دميدن روح تعبير شده است.

«ثم سواه و نفخ فيه من روحه» [2] ؛ آنگاه او را درست اندام كرد و از روح خويش در او دميد.

بر اساس اين آيه زماني كه خداوند آفرينش اندام هاي جنين را به سامان رساند و بدن او را موزون و متعادل گرداند، روح را در كالبد او مي دمد.

بر پايه همين تأثير متقابل است كه آموزه هاي ديني، انسان را موظف مي دارد تا حرمت هر دو ساحت را پاس دارد و با مراقبت كامل از بدن خويش، آن را به نيكوترين شيوه براي نيل به سعادت و



[ صفحه 259]



رستگاري خويش به خدمت گيرد و امتيازات وجود انسان، به ويژه آن گروه امتيازاتي كه از بعد روحاني آدمي سرچشمه مي گيرد، موقعيت ممتازي را براي او در پهنه هستي به ارمغان آورده است. انسان در جوهره ذات خويش، نه تنها از حيوانات كه از تمام مخلوقات خداوند برتر است و خداوند امتيازات خاص فراواني به او بخشيده است كه در اينجا به چند مورد اشاره مي شود:

- انسان خليفه ي خدا در زمين است: «و اذا قال ربك للملائكة جاعل في الارض خليفة» [3] .

- انسان داراي برترين ظرفيت علمي، حتي بالاتر از ملائكه: «و خدا همه معاني نام ها را به آدم آموخت؛ سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: اگر راست مي گوييد، از اسامي اين ها به من خبر دهيد. گفتند: منزهي تو! ما را جز آنچه خود به ما آموخته اي، هيچ دانشي نيست؛ تويي داناي حكيم. فرمود: اي آدم! ايشان را از اسامي آنان خبر ده» [4] .

- انسان امانتدار الهي است: «ما امانت الهي و بار تكليف را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرديم. پس از برداشتن آن سرباز زدند و از آن هراسناك شدند ولي انسان آن را برداشت...» [5] .

- جهان در خدمت انسان قرار داده شده است و مسخر اوست: «آيا نمي دانيد كه خدا آنچه را كه در آسمان ها و زمين است، مسخر شما ساخته و نعمت هاي ظاهر و باطن خود را بر شما تمام كرده است؟» [6] .

- بخشيدن كرامت ذاتي به انسان: «و لقد كرمنا بني آدم» [7] به راستي ما فرزندان آدم را گرامي داشتيم.

- انسان مسجود فرشتگان است. خداوند پس از آفريدن آدم، فرشتگان را فرمان مي دهد كه در پيشگاه او سجده آورند: «و اذا قلنا للملائكة اسجدوا لادم فسجدوا...» [8] و چون فرشتگان را فرموديم براي آدم سجده كنيد، به سجده درافتادند...؛ چرا كه آدم تجلي تمام قابليت ها و استعدادهاي وجودي انسان است و سجود فرشتگان در واقع، جلوه اي از اين حقيقت است كه انسان به لحاظ ظرفيت بي كرانش، حتي بر فرشتگان نيز برتري دارد.



[ صفحه 260]