الف- توصيه قرآن به مطالعه عالمانه و عميق شگفتي هاي طبيعت در موارد متعدد.

«... سنريهم آياتنا في الافاق و في انفسهم حتي يتبين لهم انه الحق...» [1] .

«... و في الارض آيات للموقنين و في انفسكم، افلا تبصرون» [2] .

«... ان في خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التي تجري في



[ صفحه 246]



البحر بما ينفع الناس... لايات لقوم يعقلون» [3] .

«... افلم ينظروا الي السماء فوقهم كيف بنيناها و زيناها و مالها من خروج و الارض مددناها و القينا فيها رواسي و انبتنا فيها من كل زوج بهيج، تبصرة و ذكري لكل عبد منيب» [4] .

ب- از ديدگاه قرآن، طبيعت صنع خداوند حكيم است و به همين جهت است كه داراي اتقان و استحكام و نظم مي باشد.

«و تري الجبال تحسبها جامدة و هي تمر مر السحاب، صنع الله الذي اتقن كل شي، انه خبير بما تفعلون» [5] .

در اين آيه شريفه خداوند، اتقان و استحكام در ساختار هر چيزي را به خيبر بودن فاعل آنها تعليل كرده است.

ج- بر اساس ديدگاه قرآني در جهاني كه مخلوق خداست، تفاوت، تبعيض، نقص، بي نظمي و سرگرمي راه ندارد.

«الله الذي خلق سبع سماوات طباقا، ما تري في خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تري من فطور ثم ارجع البصر كرتين، ينقلب اليك البصر خاسئا و هو حسير». [6] .

علامه طباطبايي (ره) در تفسير اين آيه، مقصود از نبودن تفاوت در نظام خلقت را، اتصال تدبير و ارتباط و هماهنگي بعضي از اشيا با بعضي ديگر، در جهت برآوردن غايات و منافعي مي داند كه از بوجود آوردن آنها منظور بوده است. [7] .

به عبارت ديگر تمام اجراي عالم طبيعت و هستي دست به دست هم داده اند تا زمينه را براي استكمال انسان و ساير موجودات زنده فراهم نمايند.

د- در ديدگاه قرآن، هر چيزي بر اساس اندازه گيري و محاسبه دقيق آفريده شده است.

«... و خلق كل شي فقدره تقديرا.» [8] .



[ صفحه 247]



«... و كل شييء عنده بمقدار.» [9] .

«... و ان من شييء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم.» [10] .

در عالم مسيحيت و در قرون وسطي نيز «پژوهش پذيري جهان» به معناي كمي دقيقش، با شهرت و محبوبيت يافتن يك آيه از كتاب حكمت سليمان تأييد شد و پشتوانه نيرومندي يافت. آن آيه است:

«آفريدگار هر چيزي را به مقدار و تعداد و وزن سامان داده است.»

مطابق نظر: ا. ر. كوريتوس كه از صاحب نظران برجسته ادبيات قرون وسطي است، آن آيه از متواترات و مكررترين عبارت هاي منقول از كتاب مقدس در قرون وسطي بوده است. [11] .

بنابراين از مجموع اين گروه از آيات قرآن كريم به اين نتيجه مي رسيم كه:

1- مطالعه جهت دار طبيعي و انسان امري مطلوب است و از ديدگاه ديني- نيز قابل قبول است.

2- قرآن بشر را قادر به تحصيل شناخت طبيعت مي داند و قائل است كه انسان مي تواند بدان دسترسي پيدا كند.

3- نتايج اين مطالعات جهت دار طبيعي نيز ارزشمند است و قرآن با ديد مثبتي بدان مي نگرد.

اما با سير در ديدگاه هاي علمي جديد درباره طبيعت به اين نتيجه مي رسيم كه:

1- طبيعت منبعي اساسي براي كسب معرفت است.

2- علم بر منظم بودن و قانونمندي طبيعت تأكيد فراوان دارد.

3- علم، بشر را بر كشف و شناخت قوانين طبيعت، قادر و توانا مي شمرد.