- محبوب فطري عالم وجود و نماز: در بخش اول به تفصيل ذكر شد كه بستر اصلاحات اسلامي بر مبناي اعتقاد فطري به توحيد است. نماز در بيان رهبر معظم انقلاب «مظهر كامل پرستش و نيايش و رازگويي و نيازجويي و عشق و ايمان به محبوب فطري عالم وجود است» [1] به تعبير دقيق تر نماز موجب بيداري فطري و زدودن غبار فراموشي از آن مي شود، ايشان در اين رابطه چنين بيان مي كند كه نماز در انسان «روح پرستش و خضوع در برابر حضرت باري تعالي را كه محبوب حقيقي و فطري هر انسان است، زنده مي كند و غبار فراموشي از اين حقيقت درخشنده را كه در ژرفاي فطرت او نهاده شده است، مي سترد» [2] .

- تحقق سنن الهي و نماز: در جهان بيني توحيدي اسلام، هر حركتي در صورتي موفق است كه هماهنگ با آفرينش و سنن الهي باشد و نماز اين نقش هماهنگ كننده را دارد كه رهبر انديشمند مي فرمايد: «... نماز كه با روح آن يعني توجه و حضور قلب به جاي آورده شود چنين نمازي، نمازگزار را با همه آفرينش، هماهنگ و همسو مي سازد و راه را براي تحقق سنت هاي الهي در طبيعت و تاريخ باز مي كند، چرا كه در بينش اسلامي همه آفرينش در حال تسبيح و عبوديت حضرت حق است» [3] .

- معارف دين و نماز: حركت هاي اصلاحي در سطح كلان اجتماعي نيازمند مكانيسمي هستند كه دائم مورد بازنگري و توجه به اصول و كنترل مسير توسط رهبران حركت در درجه اول و كليه كساني كه در اصلاحات نقش دارند بلكه كليه افراد جامعه مورد اصلاح قرار گيرد. در اصلاحات اسلامي،



[ صفحه 198]



مكانيسمي كه دائم اهداف و كليات حركت اصلاحي اسلامي را متذكر مي شود؛ بلكه خلاصه معارف مكتب اسلام را پنج بار در روز مرور مي كند، نماز است. ايشان نيز توجه به اين خصوصيت نموده مي فرمايد: «كلمات و اذكار نماز، هر يك خلاصه اي است كه به بخشي از معارف دين اشاره مي كند و بطور مكرر و پي در پي آن را به ياد نمازگزار مي آورد. نمازي كه با تدبر در معاني و بدون سهو و غفلت گزارده شود، انسان را روز به روز با معارف الهي آشناتر و دلبسته تر مي سازد.» [4] .

«حقيقت آن است كه نماز با... درس هاي معرفتي گوناگون كه در الفاظ و اذكار آن نهفته... در واقع نقش كليدي در اداره فرد و جامعه دارد» [5] .

- اهداف حركت اصلاحي و نماز: همانگونه كه در بخش نخست متذكر شديم، مهمترين ويژگي حركت اصلاحي جهت گيري به سمت اهداف مطلوب است. اگر اهداف حركت اصلاحي درست شناخته نشود چه بسا حركت اصلاحي منحرف شود يا از ابتدا در جهت صلاح و اصلاح نباشد پس بايد در جستجوي مكانيسمي بود كه ما را به سوي اهداف جامعه نيكبخت اسلامي كه همان فلاح و سعادت جوامع انساني است سوق دهد، پس اولا اقامه نماز به انسان هدف مي بخشد:

«نماز با حضور و با توجه، نمازي كه از ياد و ذكر سرشار است، نمازي كه آدمي در آن با خداي خود سخن مي گويد و به او دل مي سپارد، نمازي كه والاترين معارف اسلام را پيوسته به انسان مي آموزد، چنين نمازي انسان را از پوچي و بي هدفي و ضعف مي رهاند و افق زندگي را در چشمش روشن مي سازد و به او همت و اراده و هدف مي بخشد و دل او را از ميل به كجروي و گناه و پستي نجات مي دهد. از اين رو است كه نماز در همه حالات، حتي در ميدان نبرد و در سخت ترين آزمايش هاي زندگي اولويت خود را از دست نمي دهد» [6] پس اقامه نماز بخاطر رهانيدن انسان از پوچي و بي هدفي در تمام عرصه هاي زندگي اولويت مي يابد.

ثانيا: اقامه نماز بواسطه نقش بنياني خود در پيشبرد هدف هاي نظام اسلامي در صدر فهرست وظايف حاكميت الهي قرار گرفته است. ايشان در اين رابطه فرموده اند: «در ميان مجموعه وظايف خطيري كه با استقرار حاكميت الهي در نقطه اي از زمين، بر دوش مؤمنان و بندگان زبده خداوند قرار



[ صفحه 199]



مي گيرد، قرآن اقامه نماز را شأني ويژه بخشيده و آن را در صدر فهرست، جاي داده است:

«الذين ان مكناهم في الارض اقاموا الصلوة...» اگر برپا داشتن نماز در ميان مردم، نقشي بنياني نمي داشت و همچون پايه استواري براي پيشبرد هدف هاي بزرگ نظام اسلامي به شمار نمي آمد، چنين تأكيد بليغي بر اهميت نماز نمي شد» [7] .

ايشان در پيام ديگر هدف هاي يك جامعه نيك بخت را چنين بيان مي كند:

«تأمين عدالت اجتماعي، دستيابي به رفاه عمومي و شكوفايي مادي، پرورش استعدادها و خلاقيت ها در آحاد مردم، برخورداري از دانش و بينش و تجربه، عزت و استقلال و اقتدار ملي، گسترش اخلاق انساني و روابط سالم ميان آحاد مردم به ويژه در كارگزاران امور كشور...» [8] اين اهداف «در صورتي تأمين مي شوند كه تربيت فردي و تهذيب اخلاقي در آحاد مردم به ويژه در كارگزاران امور كشور تأمين شود و...» [9] لذا مي توان گفت: «نظام اسلامي برترين هدفش، پرورش انسان هاي والا و با فضيلت است» [10] و پس اصلاحات در نظام اسلامي با توجه به مطالب پيش گفته «سازندگي فرد و جامعه را از هر دو سو (يعني هم از جسم و هم از جان، هم در عرصه هاي مادي و هم در ساحت معنوي) به پيش مي برد و هر دو بال پرواز و تعالي آدمي را مي گشايد و مي آرايد.» [11] .

اگر برترين هدفي كه نظام اسلامي به سوي آن در حركت است «پرورش انسان هاي والا و با فضيلت است» [12] پس نماز كه نقش برتر در تهذيب نفس و پرورش رواني انسان ها» [13] دارد، اقامه ي آن برترين فضيلت حاكميت صالحان است. رهبر انقلاب اين نقش برتر را در سه خصوصيت عمده نماز (يعني توانايي دوري انسان ها از فحشا و منكرات بطور طبيعي (با شكل ظاهري نماز) و زنده كردن روح پرستش فطري در انسان ها و آرام بخشي و اطمينان دهي كه شرط اصلي موفقيت در همه عرصه هاست) عنوان نمودند [14] و افزودند:

«اكنون هنگامي كه مي بينيم نماز با اين ويژگي ها و كارسازي استثنايي اش، گستردگي به اندازه گستره همه جامعه اسلامي دارد (يعني همه در هر حال و هر جا وظيفه دارند آن را به جاي آورند و



[ صفحه 200]



هيچ كس، هرگز از قلمرو اين فريضه الهي بيرون نيست) در مي يابيم كه اندازه تأثير آن در تأمين شرايط نيكبختي يك ملت و يك جامعه، چقدر زياد است. حقيقت آن است كه هر گاه در ميان مردمي، نماز با همه شرايطش رواج داشته باشد، همين يك واجب الهي آنان را تدريجا به همه نيكبختي ها مي كشاند و خيمه دين را در زندگي آنان برپا مي سازد.» [15] .