دنياي امروز، دنياي پيچيده و پرشتاب در تغيير و تحولات است. عصر انفجار اطلاعات، جنگ رسانه ها و تصادم فرهنگ ها از جمله تعابير مربوط به ويژگي هاي آن است. انسان موجودي است كه علاوه بر اينكه خود تغييرات را به وجود مي آورد از لحاظ فكري، منش و شخصيت و فرهنگ نيز تحت تأثير آن قرار مي گيرد. با توجه به ابعاد فطري و مايه وجودي انسان كه هم زمينه حق جويي و فضايل انسان و حتي الهي گونه شدن در او بالقوه وجود دارد و هم زمينه گرايش به بدي و رذايل اخلاقي و حيوان صفتي در وجود او نهفته است.

عواملي كه رفتار و شخصيت انسان را شكل مي دهند، در دو جهت قابل تحليل مي باشند؛ عوامل تأثيرگذار مثبت كه مطلوبيت و انطباق بر اهداف آفرينش داشته، مورد تأييد عقل و شرع مي باشند، و عوامل تأثيرگذار منفي كه در مقابله و تضاد با عينيت يافتن و بالفعل شدن صفات و استعدادهاي انساني اوست. شناخت عوامل مؤثر بر تحقق رفتارهاي اعتقادي و عبادي بسيار ضروري است، ولي با شناخت عوامل مؤثر جهت مثبت، نمي توان به توفيق مطلوب آن اطمينان كامل داشت. چون به هر حال انسان در اين جهان با عوامل جاذبه اي و دافعه اي روبرو مي شود و هر گروه سعي دارند تا رفتار آدمي را در سيطره خود بگيرند.

فريضه مهم نماز با جايگاه رفيعي كه در عبادت و تكامل انسان دارد به همان اندازه با موانعي مواجه است كه شناخت آن براي همه اقشار اعم از برنامه ريزان مسائل فرهنگي و ديني و هم براي



[ صفحه 150]



مخاطبين آنها لازم و ضروي است. اهميت بررسي علمي و دقيق موانع گرايش به نماز از آن رو است كه با وجود تلاش هاي بسيار زياد در خصوص ترويج و اقامه نماز، ميزان پايبندي به اين فريضه الهي در حد انتظار نيست (علي سادئي 1375)

از طرف ديگر نقش نماز در كنترل و كاهش و پيشگيري از آسيب هاي فكري و فرهنگي نوجوانان و جوانان و ايجاد سلامت فردي و اجتماعي ايجاب مي كند تا با شناخت موانع علاوه بر هموار كردن زمينه تأثيرگذاري عوامل جاذبه اي، كارآيي و اثربخشي فعاليت ها را بالا ببريم و بهره وري داشته باشيم. در اين مقاله به كاوش عوامل و موانع گرايش به نماز در ميان قشر مهم و سرمايه هاي عظيم كشور يعني دانشجويان پرداخته شده است. نظر به نقش كيفيت مواجهه جوانان با مسائل اعتقادي و عبادي در دوره هاي قبل و كاركرد محيط هاي تربيتي در گذشته، نقش منفي خانواده و محيط هاي آموزشي و رسانه ها قبل و ضمن دوره دانشجويي مورد بررسي قرار گرفته است.