مسلما زمينه هاي فكري و تربيتي نظير: نوع ديدگاه دانشجو نسبت به ادامه ي تحصيل (و اينكه آيا ورود به دانشگاه را پايان دغدغه ها و تنها به عنوان يك فرصت شغلي تلقي مي كنند.؟) احساس آشفتگي و نابهنجاري رواني، عدم انتخاب هدف مشخص، و مواردي پنهان و آشكار از اينگونه، در شكل دهي به رفتار و گرايش مذهبي مؤثر هستند، و در يك تحقيق گسترده تر هر يك از اين موارد به عنوان عاملي پيراموني بايد به فهرست آسيب شناسي ذيل افزوده شوند. اما در اينجا تنها فهرستي از موارد متعدد كه هر كدام بايد به عنوان يك فوريت در اصلاح آسيبها مورد توجه قرار گيرند تذكر داده مي شوند:

- علاقه نشان ندادن افراد به مبحث نماز به نحوه ي آموزش احكام مذهبي نيز معطوف است.

- از نظر دانشجويان شايد يكي از علل مهم، مربوط به افراد آموزشيار باشد، كه سختگيري زياد اين



[ صفحه 135]



افراد باعث گريز جوانان است. چنانكه به نظر دانشجويان، اغلب آموزشياران افرادي خشك، از نظر كنش اجتماعي دگم، و از نظر تفاوت سني با دانشجويان نيز تفاوت فاحش دارند. كه اين موارد بر نحوه ي دريافت مطالب تاثير زيادي مي گذارد.

- حجم مطالب مربوط به احكام كه در جلسات هفتگي گفته مي شود. (آيا حجم احكام كه با مشغله تحصيلي دانشجويان تعارض دارد، مي تواند باعث عدم تمايل ايشان براي درك مطالب باشد.؟)

- عدم ظرافت در انتخاب موضوع، و ناپختگي نحوه ي بيان در مقابل طيف دانش آموخته.

- به اعتقاد برخي، ملاك نمره در اين كلاسها بسيار اهميت دارد؛ يعني دانشجو با نگرفتن نمره ي حد نصاب، زمان زيادي را از دست خواهد داد؛ و احتمالا اين ناكامي بر مواردي مانند نمره انضباط و... تأثير دارد.

- تسلط نداشتن تعدادي از آموزشياران بر مبحث احكام و ندانستن مطالب كافي از مراجع تقليد.

- استفاده از افراد عادي به جاي حوزويان، و يا اهل نظر و معرفت ديني از بين طبقه دانشگاهي.

- در اختيار نداشتن جزوه هاي تأييد شده و همگاني براي دانشجويان.

- قرار دادن امتياز براي انجام وظايف. (كه مغاير با اهداف ارزشي است، و حتي برخلاف خواست مسئولان موجب كاهش مقبوليت امور عبادي و فطري مي شود.)

- همزماني برگزاري كلاسها و اقامه ي نماز.

- نبود امام جماعت دائم، بعلاوه مشكلات اياب و ذهاب براي ائمه جماعت. (به گونه اي كه رفت و آمد در محيط مختص دانشجويان دختر، گاه براي روحانيون دشواري هايي دارد.)

- نبود مكان مناسب و شايسته جهت اقامه ي نماز، خصوصا براي دانشجويان دختر؛ كه اين نقيصه تأثير بسزايي در پراكندگي جماعت و خنثي شدن تبليغات دارد.

- پاكيزه نبودن محيط و هواي مساعد جوي (گرما و سرما) در نمازخانه؛ در حالي كه مقبوليت مكاني نزد جوانان بسيار مهم است.

- نبودن وضوخانه ي مجهز و پاكيزه، به ويژه براي دانشجويان دختر.

- نبودن وسائل رفت و آمد براي حضور دانشجويان در نماز جمعه.

- وجود مشكلات بديهي در پخش اذان؛ به دليل همزماني با كلاسها و يا نبود وسايل صوتي



[ صفحه 136]



مناسب.

- كوتاهي برخي از مسئولان تشكلهايي دانشجويي (نظير اقام الصلوة) از قبيل: مرتب نبودن جانمازها، خواب بودن سرپرست به هنگام اقامه ي نماز صبح، و...

- آشنا نبودن با موازين رفتار اجتماعي و اسلامي، و نبود آموزش براي مسئولان تشكلهاي دانشگاهي.

- اهميت ندادن برخي از مسئولان دانشگاهي به خواستهاي تشكلهاي دانشجويي.

- كوتاهي در برگزاري نمايشگاه پيرامون نماز از جانب تشكل اقام الصلوه و مسئولان ستاد اقامه ي نماز. (در مقايسه با نمايشگاه هاي متعدد در خصوص شهدا)

- در دسترس نبودن بروشورهاي مربوط به نماز همراه با مطالب تازه و جذاب. (در مقايسه با ديگر فعاليتهاي متنوع تشكلهاي دانشجويي.)

- نبودن كتابهاي جديد و جذاب و متنوع در كتابخانه هاي دانشگاهي. (پيرامون نماز و ديگر مسائل عقيدتي)

البته دانشجويان خوشبختانه در مواردي همچون نحوه ي حضور و برخورد روحاني در جمع دانشجويان، و اظهار تمايل براي پاسخگويي به مشكلات ايشان، اظهار رضايت كرده اند و بديهي است كه اين گونه مزيت ها نمي تواند در ذيل فهرست آسيب شناسي قرار گيرد.

همچنين به عنوان تحليل يك جريان انديشه ساز در محيط داخلي دانشگاه، نگارنده، نشريات دانشجويي و گاهنامه هاي ذيل را كه در فاصله ي سالهاي 73 تا 79 منتشر شده اند بررسي نموده است.

- پيغام آشنا، تربيت معلم بنت الهدي رشت.

- تأويل خواب پريشان، دانشگاه خواجه نصيرالدين طوسي.

- مخاطب، (ماهنامه ي علمي، فرهنگي، سياسي) بسيج دانشجويي.

- برگ سبز، تربيت معلم شهيد هاشمي نژاد مشهد. (سالهاي: 78 و 79)

در اين نشريه ها صفحه و يا مطلب ويژه اي پيرامون تبليغ امر نماز مشاهده نشد.

همچنين از بين نشريات دانشجويي، نشريه ي دو مركز معتبر علوم ديني نيز مورد توجه نگارنده قرار گرفته، و تعدادي از شماره هاي هر يك به شرح ذيل بررسي شده است.



[ صفحه 137]



1- انديشه ي حوزه، دو ماهنامه فرهنگي، سياسي و اجتماعي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي. (سالهاي: 74، 75، 78، 79، 80)

در شماره ي انتخابي از اين دانشگاه، يعني شماره ي سوم، سال 79، هيچ مطلبي راجع به نماز و فرهنگ پيراموني آن به چشم نمي خورد؛ مگر آنكه برخي تيترها همچون: خط علي (عليه السلام) معيار ديانت و سياست، را بتوان به فرهنگ نماز مرتبط دانست. فهرست مطالب شماره ي مزبور چنين است.

سر مقاله/ حكومت علوي در نگاه امام خميني/ بايستگي هاي حكومت از ديدگاه امام علي (عليه السلام)/ درآمدي بر فهم دولت و دين در انديشه ي علوي/ ميزان انطباق بيعت و دموكراسي در نگاه امام.

2- ماهنامه ي پيام صادق (عليه السلام)، دانشگاه امام صادق (عليه السلام). (سالهاي 75 تا 80، و به تعداد 10 شماره)

فهرست مطالب شماره انتخابي، خرداد و تير 79، به اين ترتيب است:

سخن اول/ اخبار معاونت دانشجويي/ اخبار معاونت پژوهشي/ آداب معاشرت از نظر اسلام/ خدمت به اسلام و مسلمين/ نغمه هاي سرخ/ احياي تفكر ديني از ديدگاه شهيد مطهري/ بررسي جايگاه مديريت و... در اين شماره تنها متن مربوط به نماز عنوان «محراب نماز عارفان» برگرفته از سخنراني حجت الاسلام و المسلمين قرائتي مي باشد.

بيشتر موضوعات اين دو نشريه نيز به ترتيب حول محورهاي سياسي و اجتماعي و كليات مذهبي است. دليل عدم پرداختن به فرهنگ نماز مي تواند اين باشد كه برخي از اين نشريه ها مانند دانشگاه علوم رضوي به طور موضوعي پيرامون يك بحث مفصل مقاله و گزارش تهيه مي كنند، چنانكه در آخرين شماره ي منتشر شده در سال 80، موضوع امام علي (عليه السلام) به مناسبت سال رفتار علوي انتخاب شده است.