جناب آقاي دكتر افروز

بسم الله الرحمن الرحيم

غور و تفحص در مباني روانشناختي ويژگيها و ابعاد شخصيتي نمازگزاران، زينت بخشان هر مسجد و محفل، صاحبان برترين فضيلت ها، هم صحبتان با خدا [1] ، ره يافتگان به سوي كمال و ترويج و تعميم اين ويژگيها و تلاش درجهت اتصاف به اين صفت ها امري است واجب و ضروري.

حقيقت اين است كه هدف از خلقت آدمي و عبادت خالق هستي رسيدن به فلاح است و بس [2] و بستر فلاح نردبان «صلوة» است و جز مصلين «نمازگزاران» رهروي را توان پيوستن به جرگه مصلحين نيست. [3] .

به ديگر سخن اشرف مخلوقات الهي انسان است [4] ، نهايت كمال انسان در هيات «نمازگزاران» مصور است و نماز راز و رمز هستي و جوهره كمال و سكوي معراج [5] و حلقه توحيد است.



[ صفحه 86]



بالاترين آمال و اهداف، تربيتي در نظام تعليم و تربيت اسلامي انتقال انسان موجود به انسان مطلوبي است كه ابعاد وجودي اش به زيور «نماز» مزين گشته و شخصيت فردي و رفتار اجتماعي اش تبلوري است از نهايت عبوديت و رشديافتگي، پس بررسي تحليلي و تطبيقي ويژگيهاي انسانهاي رشد يافته و شخصيت هاي متعالي جامعه در سيماي نمازگزاران و زدودن آفات رشد و آثار شرك و دوگانگي نظر و عمل در بين قائمين به صلوة از جهات گوناگون مي تواند موثر و مفيد فايده واقع گردد، بخصوص در شناساندن فلسفه و هدفهاي تربيتي نماز و مشي و سيره اخلاقي نمازگزاران به كودكان و نوجوانان و تلاش در انطباق رفتارهاي موجود با انديشه هاي متعالي و بايدهاي مطلوب و ارزشهاي والاي قرآني نهفته در فلسفه و حكمت و معناي نماز فوق العاده ارزشمند است.

در اين نوشته ي محدود علي رغم بضاعت اندك، تلاش بر اين است تا بازگويي و تبيين گوشه هايي از ابعاد و منش و اخلاق و رفتار مورد انتظار از مناديان توحيد وسرايندگان سرود رهايي و آزادي و بپادارندگان «نماز» از نگاه قرآن، نهايت عظمت، جلال و شكوه «نماز» اين برترين رمز كمال و حلقه يكتايي و توحيد بيش از پيش آشكار گردد.

در اينجا براي سهولت بيشتر و درك محسوس و واقع بينانه تر از شخصيت و رفتار نمازگزاران در موقعيت ها و شرايط مختلف و عرصه هاي گوناگون زندگي و در مباني نظري وعملي سعي مي شود سيماي جامع نمازگزاران در آينه قرآن در قالب رفتارهاي متفاوت، تشريح گردد.

بديهي است در قاموس روان شناسي منظور از «رفتار» مجموعه نگرشها، باورها، عادتها، كنش ها و واكنشها، عملها و عكس العملهايي است كه از هر



[ صفحه 87]



انساني سرزده و نسبتاً پايدار بوده و قابل مشاهده و ارزيابي و قابل پيش بيني مي باشد. في المثل، كسي را با صفت يا رفتار «تقدم در سلام» مي شناسيم كه اين رفتار مطلوب در شخصيت او همواره پايدار و مستمر و در شرايط و موقعيت هاي گوناگون قابل مشاهده و ارزيابي بوده و بر همين اساس اطرافيان اين فرد مي توانند صفت و ويژگي «تقدم در سلام» را به عنوان يك رفتار مطلوب و قابل مشاهده پيش بيني نمايند. و در اين جا سخن اين است كه معاشران و اطرافيان، همكاران و همشهريان، شاگردان، خانواده و فرزندان شخصي كه به نمازخوان يا نمازگزار مشهور است چه رفتارهايي را مي توانند يا مي بايست از وي انتظار داشته و پيش بيني نمايد.

تصور و انتظار والاترين رفتارها، بهترين كنش ها و معقول ترين واكنش ها از فردي كه در خانه و مسجد و مدرسه و اداره و بازار، سفر و حضر، صبح و ظهر و عصر و غروب و شب، نماز مي خواند توسط اطرافيان و همراهان و همكاران و معاشران، بخصوص كودكان و نوجوانان امري است طبيعي و بيانگر محقق شدن معنا و مفهوم و فلسفه تربيتي نماز در رفتار فردي و زندگي اجتماعي است. به ديگر سخن در اين شرايط هميشه براي همگان، به ويژه نوباوگان و نسل جوان شايسته ترين الگوهاي رفتاري درموقعيت هاي مختلف براي همانند سازي وجود دارد. فقط در اين وضعيت است كه فرهنگ غالب جامعه، فرهنگ نماز، به مثابه برترين ارزشها و فرهنگ غالب براي همه عصرها و نسلها متبلور خواهد بود.

براي تشريح ويژگيهاي رفتارهاي مورد انتظار از نمازگزاران جامعه به ساده ترين زبان مجموعه ويژگيها را در قالب دو مقوله كلي رفتار فردي و رفتار



[ صفحه 88]



اجتماعي از ديدگاه مباني روانشناختي مطرح مي گردد. هر چند اين تفكيك كاملاً صوري بوده و رفتارهاي فردي و اجتماعي نمازگزاران به معناي دقيق كلمه وحدت و يكپارچگي خاص خود برخوردار است.