در ابتداي برپائي حكومت اسلامي در مدينه كليه امور حكومت اعم از سياسي، اجتماعي بر عهده پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) بود. فرمانهاي غزوات، مشاور در مورد صلح و جهاد و سرانجام رايزني در مسائل حقوقي و فراخوان عمومي براي يادگيري فرمانهاي الهي همه و همه در «مسجد النبي» صورت مي گرفت و به همين دليل مسجد به عنوان يك مقر حكومتي ارزش پيدا كرد. در آن هنگام، امام جماعت بر عهده رسول خدا بود و بعد از ايشان نيز خلفاي راشدين براي برقراري ارتباط نزديك با مردم عهده دار اين مسئوليت مذهبي شدند. و از اين طريق به طور مستقيم و چهره به چهره توانستند مسائل و مشكلات جامعه را به گوش خلفا برسانند. به مرور كه مسجد محوريت در امور سياسي، اجتماعي و فرهنگي را كسب نمود، باعث شد در هر شهر و برزن نيز مسجد جامع شكل گيرد و مسئولان معتقد حكومت از آن طريق به بررسي مسائل هر منطقه بپردازند. [1] .

سرتوماس ارنولد درباره مسجد با امور سياسي و اجتماعي دولت مي گويد: مسجد فقط محل عبادت نبود بلكه مركز زندگي سياسي و اجتماعي نيز بود. پيغمبر فرستادگان را در مسجد مي پذيرفت و در آنجا به كارها رسيدگي مي كرد و براي مسلمانان درباره سياست دين سخن مي گفت. عمر در مسجد مدينه از منبر



[ صفحه 63]



به مسلمانان گفت كه سپاهيانش در عراق عقب نشيني كرده و براي حركت بدان سرزمين ترغيبشان كرد، عثمان نيز وقتي كسان بر رفتار او اعتراض كردند از منبر خود دفاع كرد، وقتي خليفه انتخاب مي شد نخستين خطابه خود را كه به منزله برنامه سياسي او بود از منبر مي خواند. بايد گفت كه مسجد از آغاز ظهور اسلام محل اجتماع دانشمندان بود و عالمان حديث و تفسير درآنجا گرد مي آمدند. [2] .