مسجد يكي از كارآمدترين وسايل ارتباطي است كه در آن پيام خداوند با نمادها و نمودهاي مختلف به مومنين مخاطب منتقل مي شود و از انواع علائم و رموز و كدها بهره مي گيرد. مسجد به عنوان وسيله انتقال پيام الهي از سه كيفيت قوي و غني برخوردار است، پيام هاي كلامي، رسانه هاي نيمه كلامي، نمادهاي غيركلامي (شكل ساختمان).

عليرغم تغيير و تحولات در ساخت مساجد، همه مساجد داراي وجوه مشتركي در ساختمان بوده كه همان وجوه مشترك به عنوان نمادهاي غيركلامي، پيامهائي را به مومنين منتقل مي كرده و مي كند. محراب پايين تر از كف مسجد و مقدار فرو رفته در ميانه ديوار در جهت قبله، با سقف هلالي گوشه دار و همچنين گنبد محيط بر محراب و منبر و صفوف نمازگزاران و در دو طرفش دو گلدسته بر



[ صفحه 54]



بالاي دو مناره راست قامت، همانند دستان ملتمس محتاجي كه در دو سوي سر، به درگاه قاضي الحاجات بلند است. كه اينچنين ساختماني منحصراً مربوط به مساجد است و ديگر معابد متعلق به غير مسلمانان داراي اينچنين ويژگي نيست. درگذشته و حال در گوشه و كنار جهان، گنبدهاي بلند و گلدسته هاي رفيع مساجد به عنوان نمادهاي غيركلامي، پيام اسلام را بطور شكوهمندانه به هر بيننده اي القاء مي كنند.

مسجد تنها يك وسيله ارتباط جمعي يك بعدي نيست كه به انتقال پيام الهي اكتفا كند، بلكه مسجد همزمان با انتقال پيام خود مركز تعيين پيام و نمود و آثار آن است و اين ويژگي است كه مسجد را از هر پايگاه و جايگاه ديگر متمايز مي سازد. [1] .