مساجد در طول تاريخ همواره پايگاه وحدت و عبوديت، بعضاً نيز سنگر مبارزه عليه ظلم و فساد و در موقعيتهايي كانون اخذ تصميم براي امور عمومي مسلمانان بوده است. در تشكيل حكومت اسلامي در مدينه، اداره امور سياسي و اجتماعي بر عهده پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) بود كه در مسجدالنبي به عنوان يك مقر حكومتي و فرمانهاي الهي نيز از اين مسجد در موارد صلح و جهاد، غزوات و مشاوره صادر مي گرديد. مسجد در تشكيل اجتماعات، تنظيم قيامها و نيز محل رفع نيازها و معضلات مسلمانان از اهميت بالايي برخوردار بوده است.

اگر يكي از مفاهيم اداره امور عمومي را عبارت از اتخاذ تصميم براي پيشبرد امور عمومي بدانيم، مسجد كانون هماهنگي روابط انساني و بوجود آورنده زمينه لازم براي امور پيش بيني شده از سوي آن سازمان (نهاد) مي باشد.

تاكيد و عنايت خاص اسلام به تحكيم روابط و پيوندهاي اجتماعي، پرداختن به مسائل و مصالح اجتماعي و عمومي مسلمانان باعث مصون نگه داشتن جامعه از گزند و عوامل فساد خواهد گرديد. پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي نقش مسجد مجدداً احياء شده و به عنوان يك كانون چند نقشي از قبيل؛ آموزشي و تربيتي، قضاوتي، ارتباطي، سياسي رزمي و تعاون



[ صفحه 46]



اجتماعي درآمده است.

در اين مقاله ابتدا اشاره مختصر به مسجد و در قرآن و حديث شده، سپس تاريخچه مسجد، جايگاه و اهميت آن، روند گسترش مسجد، جايگاه مسجد در حكومت، و در حاشيه كاركرد دو مسجد در اصفهان و تهران آورده شده است.