اگر اهميت عبادت را بدانيم، حضور قلب نيز حاصل مي شود. هر



[ صفحه 110]



يك از اعمال نيك و بد ما، صورتي دارد. اين صورت ها به مرور زمان از بين نمي رود و مخصوصا اگر صورتي به عالم برزخ منتقل شود، در آن جا شكل خاصي دارد؛ براي مثال ظلم صورتي دارد و شخص ظالم به آن صورت محشور مي شود. به اصطلاح مرحوم صدرالمتألهين رحمه الله كارهاي ما در صورت مداومت از حالت «حال» به صورت «عادت» در مي آيد. «حال» در مقابل «ملكه» است. كاري كه يك بار باشد و تمام شود، به آن «حال» گفته مي شود و اگر از ويژگي هاي انسان شود، «ملكه» مي شود؛ براي مثال اگر كسي بخواهد صدقه دهد، نخستين بار براي دادن آن مردد مي شود، اما اگر به هنگام ديدن درمانده اي، بدون تأمل كردن و حساب و كتاب كردن فورا صدقه دهد، اين تصدق برايش ملكه شده است و اگر صفتي در انسان ملكه شد، اين ملكه مي تواند به انسان شكل بدهد و قيافه ي برزخي او را تغيير دهد.

در واقع، خداوند متعال بهشت و جهنم را خلق كرده است، اما در آن چيزي نيست. در زمين بهشت، هيچ چيزي از درخت و ساختمان و... نيست، بلكه كارهاي انسان ها به شكل درخت و ميوه و نهر و حور درآمده و نعمت هاي بهشتي را تشكيل مي دهد. بستگي دارد به اين كه از اين دنيا چه مصالحي فرستاده شود. در روايت معراجيه آمده است كه پيامبر مي فرمايد: ديدم ملائكه را كه به صورت بناهايي



[ صفحه 111]



در حال ساختن قصرهايي هستند و آجر روي آجر مي گذارند، گاه نقره اي، و گاه طلايي و... گاه نيز مي ايستند و كار نمي كنند. پرسيدم چرا گاه فعاليت داريد و گاه بي كار هستيد؟ فرمودند: اين بستگي به آدم ها دارد كه گاه ذكر مي گويند و براي ما مصالح مي فرستند و گاه هيچ كاري نمي كند.

به تجسم اعمال در قرآن شريف بسيار تأكيد شده است:

(فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره و من يعمل مثقال ذرة شرا يره) [1] .

پس هر كه هم وزن ذره اي نيكي كند، آن را خواهد ديد و هر كه هم وزن ذره اي بدي كند آن را خواهد ديد.

حضرت امام قدس سره در مورد اين آيه معتقد است كه تأويلي ندارد، بلكه همان ترجمه مراد است؛ يعني فرد، عمل خوب و بد خود را به صورت مجسم مي بيند و عملش را عينا به او تحويل مي دهند.

در آيه اي ديگر آمده است:

(و وجدوا ما عملوا حاضرا) [2] .

آن چه را انجام داده اند، حاضر مي يابند. [3] .



[ صفحه 112]