پيش از اين بيان شد كه براي ايجاد فراغت دل، بايد وقت معيني را به عبادت اختصاص داد. اگر چنين شد و عادت كرديم كه در آن وقت خاص، فارغ از هر چيز، فقط به خدا بپردازيم، اين امر موجب خواهد شد تا آرام آرام در اعمال و عبادات ديگر نيز بهتر به خداوند توجه داشته باشيم. پس فراغت وقت مقدمه اي لازم براي فراغت دل است.

علت اين كه در عبادات توجه نداريم و آن گونه كه بايد، آن ها را انجام نمي دهيم، ديدگاه غلط ماست. گويا اعتقادات شرك آلود مزاحم اند و نمي گذارند كه انسان آن گونه كه شايسته است، خدا را پرستش كند. اما راه چاره اين است كه بايد خداوند را بشناسيم و به او معرفت پيدا كنيم. معرفت به خدا يكي از مقدمات بسيار مهم براي حضور قلب در عبادات است، درست همان گونه كه اگر انسان، خوبي هاي كسي را بداند، او را دوست خواهد داشت و به سوي او گرايش و كشش پيدا خواهد كرد، خواهان او شده و براي او كار



[ صفحه 44]



خواهد كرد. اين امر بسيار طبيعي است. اگر كسي به راستي موحد باشد و خدا را بپرستد و سخن او را ترجيح دهد، در عمل نيز به سمت و سوي او حركت خواهد كرد.اين طبيعت قضيه است و نياز به استدلال عقلي و علمي هم ندارد. همان گونه كه بيان شد، امام صادق عليه السلام يكي از آثار حضور قلب را، جلب محبت خداوند دانسته و فرموده اند: كسي كه عبادت را با توجه انجام دهد، محبت خداوند را جلب مي كند و اين امر آثار فراواني دارد.