تفسير آيات قرآن و سخن گفتن پيرامون معاني آن، بخش درخور توجهي از سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله را تشكيل مي داد. در اين باره، نقل هاي تاريخي اطمينان آوري وجود دارد. [1] به ويژه آن كه خداوند متعال يكي از جنبه هاي مهم رسالت پيامبر صلي الله عليه و آله را تبيين و تفسير آيه هاي قرآن قرار داده است. [2] بي ترديد اين مهم، در مرتبه ي اول در مسجد صورت مي گرفته است. گر چه همان گونه كه گذشت پيامبر صلي الله عليه و آله در آموزش علم و دانش به مردم، زمان و مكان نمي شناخت و در اين راه از هر فرصتي بهره برداري مي نمود.

آموزش فقه و احكام ديني به مردم نيز بخش ديگري از سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله را تشكيل مي داد.



[ صفحه 154]



سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله تنها جنبه ي آموزشي نداشت؛ بلكه از عنصر موعظه و ايجاد روحيه ي «تقوا» و پرهيز از گناه در روح و جان شنوندگان نيز برخوردار بود. از همين رو اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله برخي از جلسات سخنراني آن حضرت را «مجلس موعظه» نام مي نهادند. [3] اين امر به روشني نشان مي دهد كه «آموزش» و ياد دادن در مسجد بايستي با وعظ و اندرز دادن كه در حقيقت، «پرورش» است، همراه باشد.

پيامبر صلي الله عليه و آله هرگاه روحيه ي سركشي و گناه را در مردم مشاهده مي كرد، در مسجد و مجالس سخنراني، مردم را اندرز مي داد. آن حضرت در چنين مجالسي با جديت و قاطعيت سخن مي گفت و نسبت به گناه و سركشي چنان خشم مي ورزيد كه آثار ناراحتي در سيماي تابناكش هويدا مي گشت. [4] چنين سخناني كه از پشتوانه ي عظيم معنوي نيز برخوردار بود، در روح و جان شنوندگان، تأثيري شگرف مي گذاشت و نيروي پروا و پرهيز از گناه را در آنان استوار مي ساخت.

پيامبر صلي الله عليه و آله مسلمانان را نيز به برگزاري مجالس وعظ و اندرز ترغيب مي نمود. عبدالله بن عباس در اين باره از آن حضرت نقل كرده است كه:

«خداوند متعال به موسي عليه السلام وحي كرد كه: امت پيامبر صلي الله عليه و آله باغ هايي دارند كه گياه و درخت آن، آمرزش است. موسي عليه السلام گفت: اينها چگونه باغ هايي است؟ خداوند متعال فرمود: جلسه هاي ياد خدا؛ در اين جلسه ها، گويندگاني آنان را به سوي من فرا مي خوانند. پرچم و نشان آنان همچون پرچم و نشان پيامبران است. بندگانم را به كارهاي نيك تشويق مي كنند؛ آنان را به گريه وا مي دارند و روح زهد و گرايش به خدا را در جانشان مي دمند. اين گويندگان، بندگانم را چنان پرورش مي دهند كه من دوست مي دارم. رحمت، آمرزش و خشنودي والاي من از آن چنين بندگاني است.» [5] .



[ صفحه 155]



متأسفانه امروزه مجالس وعظ و اندرز در ميان مسلمانان از جايگاه اصيل خود برخوردار نيست. برگزاري مجالس سخنراني در مسجد به يك رسم و تشريفات بي روح تبديل شده است. تنها در مرگ افراد، مجالسي با عنوان مجلس ترحيم تشكيل مي شود. آن هم نه براي عبرت و موعظه؛ كه از سر رسم و تشريفات. چندان كه اگر كسي نميرد، هرگز مجلسي برپا نمي شود؛ گويي خود را از وعظ و اندرز ديگران بي نياز مي دانيم؛ حال آن كه سخت بدان محتاجيم.