اسلام با فرمان به «خواندن» و اهميت دادن به آموزش و قلم و مبارزه با ناداني آغاز شد. [1] پيدايش اسلام نه تنها موجي از افكار و انديشه هاي الهي را در جامعه به پا كرد؛ كه شور و نشاط علمي را برانگيخت. علم و دانش و آموختن و ياد دادن، بهايي ديگر يافت و شمار آنان كه خواندن و نوشتن مي دانستند، به گونه اي چشمگير رو به فزوني گذاشت. به هر حال، مسلمانان مي بايست كتاب آسماني خود را بخوانند و



[ صفحه 148]



بدانند. حتي آنان كه مي خواستند اين پيام آسماني را انكار كنند، چاره اي نداشتند جز اين كه با محتواي آن آشنا شوند؛ از اين رو علم و آموزش رونقي چشمگير يافت.

اسلام، خود با آموزش آغاز مي شد. آموختن و فراگرفتن اين كه تنها خداي يگانه را بايد پرستيد. آموزگار مكتب، پيامبر صلي الله عليه و آله؛ و موضوع آموزش، فراگرفتن معناي «ايمان» و دانستن آيه هاي كتاب آسماني بود. پيامبر صلي الله عليه و آله به فرمان خداوند وظيفه داشت آيه هاي كتاب آسماني را براي مردم تفسير و تبيين نمايد. [2] او آيات كتاب الهي را بر مردم تلاوت مي كرد؛ آنان را تزكيه مي نمود و كتاب و حكمت را بدانان آموزش مي داد. [3] .

اين رسالت سنگين، زمان و مكان نمي شناخت. پيامبر صلي الله عليه و آله از هر فرصتي براي روشنگري و آموختن اسلام به مردم بهره مي جست. ولي مطالعه در زندگي و سيره ي آن حضرت نشان مي دهد كه «مسجد» در مجموعه ي دوران بيست و سه ساله ي رسالت، مهمترين سنگر تبليغ ديني پيامبر صلي الله عليه و آله بوده است. گر چه ميزان نقشي كه مسجد در طول اين دوران در زمينه هاي آموزشي و فرهنگي ايفا نمود، همواره يكسان نبود.