در حديث مشهوري از اميرالمؤمنين عليه السلام فوايد علمي، اجتماعي و اخلاقي رفت و آمد به مسجد اين گونه بيان شده است:

«كسي كه به مسجد رفت و آمد مي كند، دست كم يكي از امور هشت گانه ي زير نصيب او مي شود: اول: برادري ديني كه در راه خدا از او سود مي برد؛ دوم: دانشي نو و تازه؛ سوم: فهميدن آيه اي از آيات قرآن؛ چهارم: شنيدن گفتاري كه او را به هدايت رهنمون شود؛ پنجم: رحمت الهي كه انتظار آن را داشته است؛ ششم: سخني كه او را از گمراهي باز دارد؛ هفتم: ترك گناه به سبب روح خشيت و



[ صفحه 29]



خداترسي [كه در سايه ي آمد و شد به مسجد پيدا كرده است]، هشتم: ترك گناه به علت شرم [از برادران ديني كه در مسجد با آنان پيوند خورده است]. [1] .

قسمت اول حديث گوياي آن است كه مسجد جايگاه تجمع انسان هاي صالح و برگزيده است. از اين رو يك مسلمان بايد دوستان صميمي و برادران ايماني خود را از ميان مسجديان برگزيند. اين، به دليل صفات نيكي است كه در قرآن و احاديث براي اهل مسجد ذكر شده است. اين نقش مسجد را نبايد كم اهميت شمرد؛ زيرا نقش دوست خوب در رسيدن انسان به سعادت، نقشي ممتاز و ويژه است.

بند دوم، سوم، چهارم و ششم حديث نشانگر آن است كه مسجد در اسلام كانون هدايت و جايگاه طرح مباحث علمي و به ويژه علوم قرآني است.

بند پنجم، نشانگر لطف ويژه ي خداوند به مسجد است؛ زيرا اين حديث مي فهماند كه خداوند، رحمتي را كه بندگان در انتظار آنند، در خانه ي خويش به آنان ارزاني مي دارد.

بند هفتم، ناظر به بعد تربيتي مسجد است. كسي كه بر آمد و شد به خانه ي خدا مداومت نمايد، رفته رفته روح خشيت و توجه به خداوند در او شكل مي گيرد. زيرا مؤمن هر بار كه به مسجد وارد مي شود در فضايي روحاني و آكنده از معنويت قرار مي گيرد؛ جايگاه مقدسي كه او بايد از انجام هر گناهي در آن خودداري كند، سخنان ظالمانه بر زبان نياورد، به آبروي ديگران تجاوز نكند، غيبت و سخنان بيهوده را كنار نهد و حتي از گفتگوهايي كه بوي دنياپرستي و دنياخواهي مي دهد، پرهيز نمايد. مواظبت بر اين امور، خود نوعي تمرين و مبارزه با هوي و هوس ها و سركشي هاي نفس است و رفته رفته خلق و خوي توجه به خداوند را در انسان تقويت مي نمايد.

قسمت پاياني حديث، ناظر به جنبه ي بازدارندگي مسجد است؛ كسي كه با مسجد و مسجديان مأنوس شود حتي اگر داراي چنان ايماني نباشد كه بر اثر ترس و



[ صفحه 30]



خشيت از خداوند، به گناه دست نيازد، دست كم به دليل شرم و حيا از برادران ديني خود مرتكب كارهاي ناروا نمي شود.

در حقيقت، مسجد و مسجديان حريمي براي او به وجود مي آورند كه او ناگزير مي شود در همان محدوده حركت كند. گر چه كمال مطلوب آن است كه انسان به ملاحظه ي پروردگار خويش دست به گناه نيالايد؛ ولي ترك گناه به سبب حيا از مردم نيز خويي نيكو و پسنديده است. در سخنان معصومان عليهم السلام آنان كه به كارهاي ناروا دست مي زنند و در برابر قضاوت افكار عمومي مردم بي پروايند، مورد نكوهش قرار گرفته اند. [2] .

حضور در مسجد - افزون بر آنچه گذشت - خصلت و خوي جمعگرايي، انعطاف و نظم پذيري را در مسلمانان تقويت مي كند. همچنين مسجد از آن رو كه جايگاه طرح مشكلات و نارسايي هاي اجتماعي است، روح تعهد و دردمندي را در مسجديان مي پرورد و آنان را از بيماري «بي تفاوتي» محفوظ نگه مي دارد.

مسجد در پرورش خوي تواضع و فروتني در مسجديان نيز داراي نقشي بسزاست؛ زيرا مسجد جايگاه حضور قشرهاي گوناگون و به ويژه ضعيفان و مستمندان است. معمولا آنان كه با فقيران و قشرهاي پايين جامعه، همنشيني دارند، از منش هاي تكبرآميز به دور مي مانند.