اين آيات همچنان به بحث پيرامون عبادت شبانه و آموزشهاي معنوي در پرتو تلاوت قرآن در دل شب، ادامه مي دهد و در حقيقت به منزله ي بيان دليلي است براي آنچه در آيات قبل آمده است، مي فرمايد:

«ان ناشئة الليل هي اشد وطئاً و اقوم قيلاً...»

اين دستور عبادت و تلاوت شبانه به خاطر آن است كه برنامه ي (عبادت و تعليم) شب پابرجاتر و با استقامت تر است.

«ناشئة» از ماده ي نشي ء (بر وزن نثر) به معناي «حادثه» است و در اين كه منظور از آن در اينجا چيست، سه تفسير براي آن ذكر شده: نخست اين كه منظور ساعات شب است كه يكي بعد از ديگري حادث مي گردد، يا خصوص ساعات آخر شب و سحرگاه، ديگر اين كه منظور برنامه ي قيام براي نماز و عبادت و تلاوت قرآن است.



[ صفحه 22]



همان گونه كه در حديثي از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده كه فرمودند: «هي القيام في آخر الليل الي صلاة الليل»: منظور قيام در آخر شب براي نماز شب است.

و در حديث ديگري از امام صادق (ع) در تفسير اين آيه آمده: «قيامه عن فراشه لا يريد الا الله»: منظور برخاستن از بستر است كه هدفي جز خدا نداشته باشد.

سوم اين كه منظور آن «حالات معنوي و روحاني» و «نشاط و جذبه ملكوتي» است كه در دل و جان انسان در اين ساعات مخصوص شب به وجود مي آيد كه آثارش در روح انسان عميق تر و دوامش بيشتر است.

«وطئاً» در اصل به معني گام نهادن و همچنين به معني توافق كردن است. تعبير به «اشد وطئاً» يا به معني مشقت و زحمتي است كه قيام و عبادت شبانه دارد و يا به معني تأثيرات ثابت و راسخي است كه در پرتو اين عبادات در روح و جان انسان پيدا مي شود (البته معني دوم مناسب تر است) اين احتمال نيز وجود دارد كه به معني توافق بيشتري است كه در اين لحظات، در ميان قلب و چشم و گوش انسان و بسيج همه ي آنها در مسير عبادت پيدا مي شود. «اقوم» از ماده ي «قيام» به معناي پابرجاتر و صافتر است، و «قيل» به معني «سخن گفتن» است كه در اينجا اشاره به ذكر خدا و تلاوت قرآن است روي هم رفته اين آيه از آياتي است كه با تعبيرات پرمحتوايش رساترين سخن را درباره ي «عبادت شبانه» و نيايش سحرگاهان و راز و نياز با محبوب در ساعاتي كه اسباب فراغت خاطر



[ صفحه 23]



از هر زمان فراهمتر كرده است، و همچنين تأثير آن در تهذيب نفس در پرورش روح و جان انساني بيان كرده است و نشان مي دهد كه روح آدمي در آن ساعات آمادگي خاصي براي نيايش و مناجات و ذكر و فكر دارد.

در آيه ي بعد مي افزايد:

«ان لك في النهار سبحاً طويلاً.»

اين به خاطر آن است كه در روز تلاش و كوشش مستمر و فراواني خواهي داشت.

دائماً مشغول هدايت خلق و ابلاغ رسالت پروردگار و حل مشكلات زندگي جمعي و فردي هستي و مجال كافي براي عبادت و نيايش حاصل نمي شود، بنابراين عبادت شبانه را جايگزين آن كن. احتمال ديگري در تفسير آيه وجود دارد و از جهاتي جالبتر و با آيات قبل و بعد هماهنگ تر است. اين است كه مي فرمايد:

«چون در طول روز وظايف سنگين و تلاش و كوشش فراوان بر دوش داري، بايد با عبادت شبانه، خودت را تقويت كني و آمادگي لازم براي اين فعاليتهاي بزرگ و گسترده را از آن قيام شب به دست آوري». [1] .