حماسه و عرفان / حضرت آيت الله جوادي آملي (به نقل از ره توشه راهيان نور / ص 147)

رهبران الهي مظاهر اسماء حسناء حق هستند. به نوبه خود، انواع اسماء را جمع كرده اند و در عين حال كه داراي روح انعطاف پذير و گرايش [يافته] يافته هستند، روح دفاع و مقاومت و سلطه ناپذيري در برابر طغيان طغيان گران نيز در آنان زنده است.

براي بررسي اين مسأله، هم بايستي به مناجات ائمه عليهم السلام پرداخت و هم بايد سخنان آنان را در جبهه هاي جنگ جمع آوري كرد، زيرا اين گفتارها از يك روح نشأت مي گيرند. گاهي ممكن است انساني در طول تاريخ چهره عرفاني پيدا كند و گاه چهره حماسي يابد و اين خيلي مهم نيست. مهم آن



[ صفحه 62]



است كه در يك ظرف و در يك عصر و در يك حال، هم چهره حماسي داشته باشد و هم روح عرفاني.

يك انسان كامل، هم مي تواند مظهر انعطاف باشد و هم مي تواند مظهر خشم مقدس؛ به طوري كه مشمول كريمه «لا يخافون في الله لومة لائم» [1] قرار گيرد. اگر مناجات هاي ائمه عليهم السلام عموما و مناجات هاي اميرالمؤمنين عليه السلام خصوصا با دستورالعمل هاي جنگي آن حضرت جمع آوري شود، مشخص مي شود كه عرفان الهي با حماسه جمع مي شود و يك انسان، هم مي تواند اهل ناله و ضجه و مناجات شبانه باشد و هم در ميدان رزم، جنگاوري بي بديل باشد.

گذشته از اين كه دو روح هماهنگ عرفاني و حماسي، در آيات قرآن كريم مشهود و در سيره علمي و عملي ائمه عليهم السلام عموما و اميرالمؤمنين عليه السلام خصوصا مطرح است، راه هماهنگ كردن اين دو پديده ي روحي را در تبيين سيره سالار شهيدان جستجو مي كنيم.

امام حسين عليه السلام روحي داشت كه در برابر هيچ ظالمي حاضر به خضوع و تسليم نبود. البته اين مطلب مورد ترديد نبوده و مورد پذيرش همگان است.

با اين كه تمام قدرت هاي آن روز عليه كاروان حسيني عليه السلام بسيج شدند و خطر هم با شهادت ختم نمي شد، چرا كه ايشان احساس مي كردند خاندان گراميشان نيز به اسارت برده مي شوند و حتي دخت اميرالمؤمنين عليه السلام طعام تلخ اسارت را مي چشد و حجت خدا، حضرت سجاد عليه السلام را به غل و زنجير



[ صفحه 63]



مي كشند و به اسارت مي برند، در حالي كه همه ي اين خطرها را پيش بيني مي كرد، نه تنها خودش راضي نشد، بلكه احدي از اهل بيت او هم تن به تأييد حكومت جابرانه امويان ندادند و اين روح حماسي سالار شهيدان بر احدي پوشيده نيست.

عمده آن است كه روح حسين بن علي عليه السلام فقط روح حماسه و عتاب عليه ستم نبود؛ بلكه روح مناجات، معرفت، نيايش، ضجه و لابه هم بود؛ و حماسه حضرت را بايد در عرفان او جستجو كرد.

در اين قسمت به بيان مختصري از عرفان حماسه آفرين حضرت مي پردازيم: