مسأله نيت يكي از مسايلي است كه به آن خيلي توجه شده است، يعني از مسلمات فقه اسلامي است كه روح عبادت به طور كلي نيت است.

پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «لا عَمَلَ اِلا بِنيَّةٍ». [1] : «لِكُلِّ امْرِءٍ مانَوي». [2] براي هر كسي همان است كه نيت و قصد كرده و خواسته است. كاري كه همين طور پيدا شود ارزش ندارد، كاري كه از روي نيت و قصد و آگاهي و انتخاب و توجه به هدف پيدا شود باارزش است.

كاري كه انسان انجام مي دهد دو جور است:

يك وقت انسان كاري را ماشين وار انجام مي دهد كه گويي يك ماشين است كه دارد كار مي كند نه يك انسان (مثل اغلب نمازهايي كه ما مي خوانيم)، و يك وقت كاري را از روي توجه و آگاهي انجام مي دهد. وقتي كه انسان كاري را از روي توجه و آگاهي انجام مي دهد، هدف و مقصود را در نظر مي گيرد و به كار خود توجه دارد. حتي آقاي بروجردي در باب نيت كافي نمي دانستند كه «داعي» در نفس انسان وجود داشته باشد و اوايل ما تعجب مي كرديم كه در باب نيت چنين بحثي آقاي



[ صفحه 231]



بروجردي داشته باشند، چون در باب نيت، اغلب علماء، داعي را كافي مي دانند، يعني همين قدر كه انسان يك انگيزه ي روحي يعني قصد قربت داشته باشد كافي است، به طوري كه اگر از او بپرسيم چه مي كني؟ بگويد براي خدا نماز مي خوانم. و اگر غفلت از اين مقدار بيشتر شود هيچ عالمي آن را كافي نمي داند. مثلا انسان نماز مي خواند، اگر وقتي از او مي پرسند چه مي كني، فكر كند و جواب دهد نماز باطل است، يعني اگر حد غفلت و ماشين واري كار به اينجا برسد كه اگر از او بپرسيم چه مي كني، كمي فكر كند و بعد جواب دهد، به اجماع علما نماز باطل است؛ ولي مرحوم آقاي بروجردي يك حرف ديگري هم مي گفتند و آن اين كه اساسا در ابتداي عمل، اين مقدار توجه كه داعي شخص به عمل قصد قربت باشد به طوري كه غفلت نداشته باشد كافي نيست بلكه بايد در قلب خود خطور دهد كه گويي خودش دارد با خودش حرف مي زند: چهار ركعت نماز ظهر ادائي (به قصد ادا) بجا مي آورم قربة الي الله، آن وقت بگويد: الله اكبر. البته از لحاظ انگيزه، تأثيري ندارد؛ انگيزه به جاي خود، ولي وقتي كه به اين صورت در بيايد، كار، بيشتر از سطح ناآگاهي به سطح آگاهي مي آيد، يعني انسان كارش را آگاهانه تر انجام مي دهد.